’20 jaar na Nieuwjaarsbrand’ in woord en beeld heeft tot meer openheid geleid

Teruggeworpen, maar verder gekomen

Jan Jonk vervulde destijds als brandweerman een heldenrol, maar had vervolgens in de tussenliggende jaren zijn ‘interne worstelingen’ met datgene wat hij die nacht heeft beleefd. In zijn gedachten ging hij liever niet naar die nacht. Uit angst voor de pijn en slapeloze nachten. ,,Destijds heb ik in de nasleep een klap gehad, heb hulp gezocht en al die jaren daarna begon het elk jaar in november te borrelen. Dan werd ik stiller.”
,,In dat eerste jaar na de Nieuwjaarsbrand heb ik allerlei spullen, krantenknipsels etcetera, in een doos gestopt en die ging, met tape er omheen, naar de zolder. De gedachte daarachter was dat als onze kinderen ouder zouden zijn en met vragen zouden komen, wij die doos naar beneden konden halen. Vanaf september vorig jaar werd er meer ruchtbaarheid aan gegeven, hoewel ik slechts een enkel verhaal uit de Nivo kon lezen. Ik ga ‘er’ niet graag naar toe en ben niet zo’n prater, als het over dit onderwerp en de emoties gaat. De kinderen (Peter van 20 en Laura van 23 jaar, red.) hadden er nooit een beeld bij, maar zijn inmiddels ouder en wilden de documentaires zien, dus zijn we samen gaan kijken. Al lukte me dat niet meteen.”
,,Gevolg was, dat ik in gedachten weer op de dijk liep en die nacht om was. Ik heb meer woelige nachten gehad, maar het ging wel beter daarna. Dat komt omdat we, mijn vrouw en ik en ook de kinderen, er samen heel goed over hebben kunnen praten. Het verhaal dat collega-brandweerman Jos Kras op tv vertelde, dat kwam grotendeels overeen met mijn verhaal. Ik ben hem dankbaar dat hij dat zo heeft durven te vertellen. Bij onze kinderen kwam het uiteraard heftig binnen. Ik had altijd gezegd dat als ze vragen zouden hebben, ik antwoord zou geven, maar omdat ze al die tijd zagen dat ik het er moeilijk mee had, deden ze dat nooit. Nu kwam dat wel op gang en dat is heel goed geweest.”

Jan: ‘Ik ben er
wat rustiger onder
geworden, vooral doordat
ik er over heb
kunnen praten’

,,Dat wat ik toen heb gezien, spookt nog heel vaak door mijn hoofd, ik hoop dat het in toekomst verminderd. De kinderen wilden graag naar De Hemel en waren teleurgesteld dat het nog niet door kon gaan. Dat was ik zelf ook. Zowel de kinderen als ik, we hebben de doos uitgeplozen en na een paar dagen is er weer tape omheen gegaan en ging-ie richting de zolder. Ik heb het bizar slecht gehad, maar het heeft me zeker verder gebracht, ik ben er wat rustiger onder geworden. Vooral doordat ik er over heb kunnen praten.”
Herman Tol maakte rond 01-01-01 deel uit van de selectie van HV Kras/Volendam, dat net in de eredivisie speelde en zich, vanwege het aantal spelers dat bij de Nieuwjaarsbrand betrokken was geraakt, terug moest trekken uit de competitie. ,,Ik kwam er met enkele brandwonden – fysiek gezien – van af, maar ik leefde in die eerste periode daarna in de trant van ‘het maakt niks uit wat ik doe, want waar doe ik het voor? Waarom zou ik nog mijn best doen, het leven kan immers zomaar over zijn’.” Het ontbrak hem aan zingeving. ,,Ik verstopte me in het handbal, ondertussen sliep ik slecht en verzorgde ik mezelf ook slecht, mijn studiecijfers gingen achteruit en dat alles leverde een bak stress op. Thuis was ik niet te genieten.”
Met als gevolg dat hij een hernia opliep, maandenlang niet meer kon handballen en een negatief studie-advies kreeg. ,,Tweeënhalf jaar na ‘de brand’ klapte mijn wereld in elkaar, toen heb ik hele slechte momenten gekend en besloot ik een traject aan te gaan met een psycholoog, via Nazorgcentrum ’t Anker. Na die sessies was ik telkens aan gort. Het ging daarna wel beter, maar zo’n vijftien jaar lang heb ik met regelmaat ’s nachts hallucinaties gehad. Het beeld wat ik zag, was elke keer anders, maar het paniekgevoel telkens hetzelfde. Vaak wist ik daar ’s morgens niks meer van. Zo waren we een keer met het Nederlands team op pad en ik sliep met dorpsgenoot Marco Beers op de kamer. Ik had ’s nachts weer liggen woelen en praten, waardoor Beers klaarwakker was en ik viel weer in slaap.”
,,Ik moet gewoon zorgen dat ik goed op mezelf let en niet teveel stress oploop. Maar het voorgaande maakte wel dat het even duurde voordat ik de verhalen van ’20 jaar later’ tot me kon nemen en pas na anderhalve maand heb ik de documentaires kunnen kijken. ‘Joh, doe er niet zo moeilijk over’, dacht ik steeds. Maar ik zag er tegenop, schoof het onbewust voor mezelf uit en toen we er toch voor gingen zitten, was dat bewust niet ’s avonds laat. Het waren prachtige documentaires, sommige beelden van die avond waren heel heftig, toen zat ik er weer middenin.”
,,Het verhaal dat Kees de Boer vertelde, was voor mij herkenbaar. Ik was qua brandwonden minimaal beschadigd, maar dat gevoel van ‘je moet niet zeuren, gewoon doorgaan en je hebt geluk gehad’, dat had ik ook. Maar achteraf gezien was het helemaal nog niet goed met mij. Om daar uit vandaan te komen, was kennelijk enkele jaren nodig. En het klinkt gek, maar dat herkenbare was misschien ook wel fijn om te merken, dat anderen ook beaamden dat ze gevoelens hebben weggedrukt om maar door te gaan. Misschien is dat ook wel Volendams eigen.”

Herman: ‘Ik zag
er tegenop, schoof
het onbewust voor
mezelf uit’

,,Doordat een aantal dorpsgenoten vrij spraken over hun belevingen, ga je er zelf ook meer over praten met andere mensen en dat geeft nieuwe inzichten, dat is goed. Je hebt al snel weer de neiging in je oude patroon van sleur van drukte te vervallen, maar ’20 jaar na’ heeft me duidelijk gemaakt dat je meer in de dag, meer in het moment, moet zitten. In plaats van ‘en door’. Ik hoop dat het voor Volendam iets wordt dat een langere positieve invloed houdt op het bespreekbaar maken van gevoel, emotie, druk en stress. Want dat voelen we allemaal wel eens, niet alleen de betrokkenen van de Nieuwjaarsbrand. Zonder alles zwaar te maken, maar ruimte maken voor openheid, dat is goed voor ons als gemeenschap. Jezelf daar bewust van worden, leidt tot meer acceptatie, dat iets er mág zijn. En dat als je er doorheen gaat, je misschien ook weer verder kan. Blijven zitten met mentale of psychische bagage, kan soms uitmonden in fysieke klachten”, weet de fysiotherapeut van Duin+.
Johan Koning werkte die bewuste avond als ‘loper’ (ober) in bar De Hemel. ,,Door de intense verhalen in krant en op tv heb ik het min of meer herbeleefd. Dit keer op een indrukwekkende en ook wel positieve manier. Nu zag ik hoe anderen het hebben beleefd, mensen waarvan ik het verhaal niet kende maar met wie ik die avond wel in contact stond, zoals John Veerman (kadij) en barkeeper René Schilder (pius), maar ook Kees Sier. Kees was in de docu van Gerie Smit te zien, hij was die nacht in bar De Molen en daar hebben mijn ouders met mij gezeten, nadat ik uit De Hemel was gekomen. Door al die verhalen van de afgelopen maanden besef ik nóg meer wat mijn ouders hebben meegemaakt. Helemaal nu ik zelf twee kinderen – van 11 en 9 jaar – heb.”
,,Door de docu’s merkte ik ook dat ik met een ontbrekend puzzelstukje te maken had. Nadat ik was natgespoten door een brandweerman, was ik zoekende, welke kant ik op moest gaan. Iemand nam mij mee naar De Molen. Nu pas, twintig jaar later, kwam ik er achter dat dat Jaap Kwakman van de 3JS is geweest. Ik vroeg het hem laatst in de supermarkt en hij bevestigde het. Jaap is daarna weer teruggegaan om andere slachtoffers te helpen. Toen ik zijn verhaal hoorde, maar ook wat mijn ouders en wat mijn broer, die mij aan het zoeken was en ondertussen anderen hielp, allemaal hebben gezien, dat is niet te bevatten. Juist in deze periode van twintig jaar later zijn er veel verhalen verspreid, omdat mensen durfden te praten.”
Johan werd een dag na de ramp per helikopter naar het Belgische Luik gevlogen. ,,Tegen mijn ouders was gezegd dat ik vijf procent kans had om te overleven. Voor mij voert sindsdien de boventoon dat ik nog leef, maar voor mijn ouders zal het altijd een litteken blijven. Ze hebben tot aan dit jaar moeite gehad om er over te praten, zijn altijd erg emotioneel, maar sinds deze jaarwisseling gaat dat beter. We hebben er goede gesprekken over gevoerd, dat deed ons goed.”
,,Ik merk om me heen dat veel mensen al die tijd een gesloten boek zijn geweest. Mijn broer is die nacht tot het einde gebleven, op zoek naar mij. Daar wil hij liever niet over praten. Iedereen gaat er op zijn of haar manier mee om, dat moet je respecteren, maar ik hoop dat we er samen ooit nog eens goed over kunnen praten.”

Johan: ‘Nu pas,
twintig jaar later,
kwam ik er achter
dat Jaap Kwakman me
heeft meegenomen
naar De Molen’

,,Een positieve kant van alle aandacht, is dat we met de medewerkers van De Hemel het idee hebben opgevat om, als het straks kan, bijeen te komen om ervaringen te delen. Dat is gek genoeg nooit gebeurd. We verloren elkaar uit het oog, maar door de docu’s en het Nivo-verhaal van Jan Tol ‘Schoen’ bleek er de behoefte om elkaar weer eens te ontmoeten en te spreken. Zoals mijn vrouw en ik ook het idee hebben opgevat om met onze kinderen naar De Hemel te gaan. Ze weten wat er is gebeurd, kennen het verhaal in grote lijnen, maar niet de details erachter. Zoon Lex heeft zijn spreekbeurt over de Nieuwjaarsbrand gedaan, vroeg mij en zijn ome Fred Smit (uk) naar informatie en zocht veel info op. Zo’n bezoek kan het plaatje compleet maken.”
,,Lex vindt het interessant, zo merk je dat de volgende generatie er mee aan de slag gaat en deze gebeurtenis mag ook nooit worden vergeten. Als ik straks opa mag worden, krijgen de kleinkinderen er ook mee te maken en dan begint het weer opnieuw.”
Johan maakte destijds vanwege – maar misschien ook dankzij – de Nieuwjaarsbrand een switch van baan. ,,Schilderen ging niet meer, maar dat had ik ook niet mijn leven lang willen doen. Ik solliciteerde zonder diploma’s bij de Belastingdienst, werd aangenomen en heb tijdens het werk opleidingen gedaan, zoals MBO en HBO Bachelor Bedrijfseconomie. In de tussentijd heb ik veel stappen gemaakt en een volgende universitaire studie ligt in het verschiet.”
Ook op zijn werk ging het over de Nieuwjaarsbrand, dankzij de media-aandacht. ,,Door alle verhalen in de Nivo werkte ik naar een climax toe, toen kwamen de docu’s en dan ga je herbeleven. Opeens bedacht ik me weer dat, vlak voordat het vuur uitbrak, ik in de voorraadruimte - de zogeheten dark room - was geweest, om twee flessen drank te pakken. Die deur moest je daarna áltijd sluiten, dat was de regel. Bizar genoeg liet ik die deur open en dat is de redding geweest voor heel veel mensen, die juist via die uitgang naar het platte dak konden komen.”
,,Ik weet alles nog. En voor de spreekbeurt van mijn zoon dook ik in de doos met boeken en foto-albums. Gelukkig geeft me dat geen naar gevoel om in te kijken. Als ik dan de dokters zie, die mijn leven hebben gered in Luik, dan krijg ik weer respect voor ál die mensen die geholpen hebben. Dat is wat ik dan zie.”

Hemel-bezoek en ‘Volendam Spreekt’
De animo voor de avonden van ‘Volendam Spreekt’ was groot, maar ze moesten vanwege de maatregelen worden uitgesteld. ,,Dat was enorm jammer. Tijdens de voorbereiding gebeurden er al prachtige dingen en iedereen werkte naar de avonden toe”, zegt Linda Jonk, één van de initiatiefneemsters. ,,Een aantal van ons heeft ook een bijdrage geleverd aan de documentaires. We zijn er erg dankbaar voor dat het zoveel in beweging heeft gezet, tot op de dag van vandaag krijgen we mooie reacties van mensen. Ook bij de groep sprekers en hun omgeving heeft het enorme impact gehad, het heeft ons geraakt op een dieper niveau van de verwerking. Als het weer mag, komen we met de groep bij elkaar en dan wordt het komend najaar aanvoelen hoe iedereen er in staat.”
Wat betreft het bezoeken van De Hemel voor betrokkenen geeft Leendert Klein, woordvoerder van de gemeente, aan: ,,Als de maatregelen het toelaten, kunnen we eindelijk beginnen.” Daarvoor aanmelden kan op www.hemeltjevolendam.nl

Still uit de documentaire De Veerkracht van Volendam, 20 jaar na de brand.