Open brief aan College Burgemeester en Wethouders

In de conclusies schrijft Savenije ook over Van Baars actieve betrokkenheid bij de Jodenvervolging, ondanks het feit dat de Jodenvervolging slechts zijdelings in zijn onderzoek aan de orde komt. De onderzoeker constateert dat Van Baar tijdens de oorlog verhoudingsgewijs lang in functie bleef. Vervolgens schrijft hij: ‘Als verantwoordelijk bestuurder heeft Van Baar zodoende verordeningen rondom de openbare orde en Jodenvervolging in zijn gemeente laten doorvoeren: zoals vrijwel al zijn mede-ambtgenoten.’

Wij constateren dat sinds de publicatie van Savenije’s onderzoek (25 februari 2022) het gemeentebestuur weet dat burgemeester Van Baar tijdens de oorlog heeft meegedaan aan de uitvoering van anti-Joodse maatregelen. Dat hij niet de enige was, dat ‘mede-ambtgenoten’ ook bij de Jodenvervolging betrokken waren, is voor minister-president Mark Rutte aanleiding geweest om op 26 januari 2020 excuses aan te bieden aan de Joodse gemeenschap. Deze lang verzwegen collaboratie van Nederlandse overheidsfunctionarissen bij de grote misdaad van de Holocaust is sindsdien nationaal erkend. Oud-burgemeester Van Baar is een exemplarisch geval geweest van deze zeer ernstige vorm van collaboratie.

Het Presidium
Eind september hebben ondergetekenden aan de fractievoorzitters een uitnodiging gestuurd om met ons van gedachten te wisselen over de Van Baar-kwestie. De centrale vraag aan de fractievoorzitters was:

'Vindt u het acceptabel dat oud-burgemeester Van Baar in de gemeente wordt geëerd met een straatnaam en een ereburgerschap, nu vaststaat dat deze functionaris in de oorlog actief betrokken is geweest bij de Jodenvervolging in Edam?

De fractievoorzitters besloten eerst gezamenlijk over de Van-Baar-kwestie te overleggen. Zij lieten ons per mail weten: 'Met de benaderde fractievoorzitters hebben wij gister afgesproken om deze kwestie vooreerst in het Presidium te bespreken. Dit vanwege het feit dat deze kwestie ons allen aangaat.' De laatste toevoeging geeft aan dat men eenheid wilde uitstralen. Wij weten inmiddels wat de besluitvorming in het Presidium heeft opgeleverd: de straatnaam blijft in stand en om de voorbijganger te informeren over de naamgever van de straat worden de straatnaambordjes voorzien van een QR-code.

Wij constateren daarbij, dat in ieder geval het streven naar één standpunt is gesneuveld. De fractievoorzitter van Groenlinks heeft zich eerder in het Noordhollands Dagblad uitgesproken voor de verwijdering van de straatnaam, waarbij hij aangaf dat de gemeente hier ‘vooruitstrevend’ dient te zijn. Daarbij bedoelt hij ons inziens niet een bepaalde politieke voorkeur. In de Van Baar-kwestie gaat het om principiële ethische waarden, die wij als democratische gemeenschap willen hooghouden. Zo hebben we ook de zin van de fractievoorzitters gelezen, ‘Dit vanwege het feit dat deze kwestie ons allen aangaat.’ Wij betreuren het dat het geheime advies van het Presidium geen inzicht biedt in de verschillende politieke standpunten die zijn gewisseld, en op welke gronden er voor de QR-code is gekozen.

U heeft in het College van Burgemeester en Wethouders op 22 november besloten het advies van het Presidium te volgen en voor de weg van de QR-code te kiezen. Met dit besluit wordt door u de noodzaak erkend dat informatie dient te worden verstrekt over Van Baars actieve betrokkenheid bij de Jodenvervolging tijdens de oorlogsjaren. Om bij deze ernstige misdaad daarvoor een QR-code te gebruiken achten wij ongepast, en ook onvolledig, want een dergelijk communicatiemiddel is zeker nog geen gemeengoed. Bovendien kan men nu al op de website van de gemeente kennisnemen van het verslag van Savenije, en het commentaar daarop van Besseling.

Voorstel wijziging straatnaam
Wij vragen ons in gemoede af, of de bewoner of de bezoeker van de huidige Burgemeester Van Baarstraat via de QR-code met wetenschappelijke verslagen moet worden lastiggevallen. In feite blijft het eerbetoon aan Van Baar in deze gemeente op deze wijze in stand. Onlangs heeft prof. Rob van der Laarse, hoogleraar erfgoed- en herinneringsstudies, waaronder de Holocaust herinnering, in een interview gezegd: ‘Het is schokkend om te zien dat er zó weinig wordt gedaan met het feit dat Van Baar heeft meegewerkt aan de Jodenvervolging.’ En het Centraal Joods Overleg heeft vorige week in een brief aan de burgemeester gevraagd ‘al datgene te doen om de ereplaats van Van Baar in Edam-Volendam te wijzigen en hem, postuum, zijn eerbewijzen af te nemen.’ Wij hopen dat u als college deze eensluidende oproep ter harte neemt en het eerbetoon aan Van Baar beëindigt.

Het is niet voor de eerste keer dat een straatnaam in Volendam is gewijzigd. Er was ooit een Botterstraat, de huidige Conijnstraat. Straatnamen kunnen worden gewijzigd om allerlei redenen. En wat betreft de Burgemeester Van Baarstraat dient men zich ook te realiseren dat de straatnaam nooit door de inwoners van de gemeente als eerbetoon (en dan meestal na diensttijd, als afscheid) is bedacht. Van Baar heeft in februari 1958 de straat naar zichzelf vernoemd, in een voorstel aan de Raad, pas in december 1959 is Van Baar met pensioen gegaan.

De straat die nu de naam van oud-burgemeester Van Baar draagt is een belangrijke hoofdstraat, met woningen, winkels en bedrijven. Dat zou problemen kunnen geven. Misschien zouden we in dat opzicht iets kunnen leren van de gemeente Hoogeveen. Na een gedegen onderzoek, in opdracht van het gemeentebestuur van Hoogeveen, heeft de Raad in die gemeente in 2020 alle eretekenen die naar eenzelfde besmette oud-burgemeester verwezen, dat wil zeggen zowel naamgeving als ereburgerschap, uit de publieke ruimte verwijderd.

Wij vragen u contact op te nemen met de gemeente Hoogeveen om te informeren hoe het proces rond de Hoogeveens burgemeester precies is gegaan, welke kosten daarbij zijn gemaakt, en ten slotte op welke wijze de Gemeenteraad tot nieuwe naamgeving is gekomen.

Wij vragen u om op basis van deze informatie te bezien welke kosten specifiek voor de naamsverandering in Volendam zijn te verwachten en welke mogelijkheden er zijn voor de overheid om in de kosten die moeten worden gemaakt tegemoet te komen.

Wij vragen u deze informatie aan de Raad voor te leggen, zodat de politieke partijen die zijn vertegenwoordigd in de Raad zich kunnen uitspreken over de straatnaam-kwestie.

Tot slot, Michael Lowenthal is de enige overlevende van de 22 uit Edam weggevoerde Joden. Zijn ouders zijn vermoord in het concentratiekamp Bergen-Belsen.
Michael heeft in maart 2021 aan de gemeente gevraagd de straatnaam te wijzigen. Wij vragen u Michael Lowenthal excuses aan te bieden voor wat burgemeester Van Baar tijdens de oorlog hem en zijn familie heeft aangedaan.

Erik Besseling Rachels Kinderen (2020, 2002); Een Feit van Niets (2008).
Piet Koning Wereldoorlog in het dorp.
Volendam 1939-1945 (2010).