Deskundige Wim Keijzer ‘vertrouwt absoluut’ op veiligheid coronavaccins

‘Eisen zijn ongelooflijk hoog’

Uit peilingen blijkt dat slechts ongeveer de helft van de bevolking zich wil laten inenten. Wat kan worden gedaan om het vertrouwen in het coronavaccin te laten groeien?
,,Ik denk dat het succes van het vaccin valt of staat met hoe de bevolking erover wordt ingelicht. De overheid moet komen met een goede voorlichtingscampagne. Met reclames op radio, tv, social media en in de kranten kun je een hoop mensen bereiken. Bij programma’s als Op1 komen nu ook wel deskundigen langs om uit te leggen hoe het zit, maar ik denk dat een groot deel van de bevolking daar niet naar kijkt.”

Wat moet men volgens jou vertellen in zo’n voorlichtingscampagne?
,,De kritiek die veel mensen nu hebben, is dat het vaccin sneller dan anders is ontwikkeld. Dat is ook wel zo, normaal duurt het langer. Maar daar is wel een goede reden voor. Het wordt nu veel efficiënter aangepakt, omdát er wereldwijd zoveel druk op ligt. Ik werk zelf in geneesmiddelenonderzoek. Dat is iets anders dan een vaccin qua eindproduct, maar het proces van ontwikkelen is vergelijkbaar. Ik werkte onder andere mee aan een medicijn tegen COVID-19. Het onderzoek daarnaar is ook heel snel opgezet en uitgevoerd, en dat kwam met name door de bureaucratie. Voordat je zo’n middel kunt gaan testen, moet je het voorleggen aan een ethische commissie. Normaal kost zoiets best wat tijd, nu gaat het allemaal sneller. Ze geven voorrang voor onderzoeken naar COVID, is mijn ervaring.”

Zijn er nog meer redenen waarom de vaccins zo snel kunnen worden ontwikkeld?
,,Het komt ook voort uit de voorkennis die er al was. Want het is niet zo dat de vaccins die nu in ontwikkeling zijn helemaal uit het niks komen. De blauwdruk voor deze producten was er al, ze moesten alleen nog specifiek worden gemaakt voor COVID. Het virus lijkt namelijk veel op de eerdere SARS-variant die in 2002 de kop op stak. Daar ontwikkelde men al vaccins voor, net als voor ebola. Deze vaccins hebben dezelfde blauwdruk als de coronavaccins. Dat scheelde veel tijd. Zo zijn er allerlei punten waarop veel tijdwinst te behalen viel. Ik denk dat het belangrijk is dat de overheid dit goed en duidelijk aangeeft.”

‘Ik kan met
zekerheid zeggen
dat er geen ‘shortcuts’
zijn genomen bij het
ontwikkelen en testen’

Gaat de snelheid niet ten koste van de veiligheid?
,,Ik werk dagelijks met dit soort producten. En ik kan met zekerheid zeggen dat er geen ‘shortcuts’ zijn genomen bij het ontwikkelen en testen van de nieuwe vaccins. Dat kan gewoon niet in de medicijnontwikkeling. De eisen zijn ongelooflijk hoog. Wij werken volgens internationale standaarden. Het is écht niet zo dat wij als bedrijf de resultaten van een onderzoek kunnen beïnvloeden, zodat het er gunstiger uitziet. Ten eerste worden de testgegevens niet door de industrie zelf verzameld, maar door ziekenhuizen en artsen. Die zijn objectief. Daarnaast is het zo dat voordat je überhaupt onderzoek mag doen, een ethische commissie het moet goedkeuren. Die bekijkt of het voldoet aan de wetenschappelijke eisen, maar ook of deelnemende patiënten geen onnodig risico lopen. Dit soort commissies is onafhankelijk. Allerlei verschillende soorten specialisten zitten daarin. Het is dus niet zo dat zij in opdracht werken van farmaceuten.”
,,De ethische commissie gaat nog over het begin van het onderzoek. Als dat allemaal is afgerond en de gegevens zijn verzameld en geanalyseerd, dan wordt het nog naar de goedkeuringsautoriteit gestuurd. In het geval van EU-landen is dat de EMA. Deze instantie is ook onafhankelijk en kijkt naar de resultaten van de studie. Allemaal wetenschappers en artsen doen dat erg nauwkeurig. Als zij dingen tegenkomen waar ze het niet mee eens zijn of vragen over hebben, dan wordt het niet goedgekeurd. Of het kan zijn dat ze vragen om nog meer gegevens. Zo zijn er allemaal ‘checkpoints’ in het ontwikkelproces waar je niet langskomt door vals te spelen. Volgens mij is dat iets dat veel mensen niet beseffen.”

Wat als de EMA toch in de fout gaat?
,,De EMA baseert haar besluit op de gegevens die er op dat moment zijn. Als daaruit blijkt dat een middel onvoldoende effectief is of niet voldoende veilig, dan komt het niet op de markt. Nadat het medicijn of vaccin op de markt is gekomen, blijven er daarna nog altijd nog gegevens binnenkomen. Er is dan namelijk een veel grotere groep mensen die het middel gebruikt heeft dan tijdens het onderzoek vooraf. Dan kan blijken dat een middel of vaccin bijwerkingen geeft die tijdens het onderzoek niet zijn gezien, omdat die zo zeldzaam zijn dat ze alleen worden gesignaleerd wanneer een hele grote groep mensen het gebruikt. De EMA registreert dit dan en kan een kanttekening maken op de bijsluiter van zo’n medicijn. Dus zelfs als het toegelaten is, dan wordt zo’n product nog streng in de gaten gehouden of er geen verlate bijwerkingen zijn.”

Sommige mensen wijzen op de langetermijneffecten van het nieuwe vaccin. Die zijn nog niet bekend. Is het niet denkbaar dat deze later nog optreden?
,,Vaccins hebben per definitie een effect op korte termijn, namelijk dat ze je immuunsysteem ‘triggeren’. Dat gaat vrij snel, vaak binnen een dag. Het vaccin wordt na inspuiten snel afgebroken in je lichaam. En het is dus niet zo dat zo’n vaccin achterblijft in het lichaam en na langere tijd nog effecten kan veroorzaken. Dat is ook nooit door wetenschappelijk onderzoek aangetoond. Bijwerkingen van vaccins worden meestal veroorzaakt door een reactie van het immuunsysteem op het vaccin.”
,,De meest voorkomende bijwerkingen zijn roodheid op de plek van de injectie en lichte ontstekingsvormen. Die zijn allemaal heel goed gedocumenteerd. Er zijn wel ernstigere bijwerkingen bekend bij bepaalde vaccinaties, maar die zijn zeer zeldzaam en treden ook op korte termijn op. Er is voor geen enkele vaccinatie een langetermijneffect aangetoond. Wel is onomstotelijk bewezen dat het wel z’n doel nastreeft, namelijk voorkomen van ziekte.”
,,Bij de vaccins tegen COVID-19 die er nu aan zitten te komen, zijn geen ernstige bijwerkingen gesignaleerd in de periode dat ze zijn onderzocht.”

Maar het blijft toch zo dat je nog niet de langetermijngevolgen weet van het coronavaccin?
,,De mensen die zich de vraag stellen over de langetermijneffecten hebben op zich een punt. We weten dat nu dus ook niet voor dit vaccin. Maar er is een onderzoek gedaan dat ongeveer een half jaar geduurd heeft. In die tijd bleken er in ieder geval geen ernstige bijwerkingen op te treden bij de 30.000 tot 50.000 proefpersonen die het vaccin hebben gekregen. Het onderzoek blijft doorgaan, zoals ik al zei. Over het algemeen is over vaccins bekend dat ze geen bijwerkingen op lange termijn veroorzaken. De vaccins van Pfizer en Moderna zijn gebaseerd op een nieuwe technologie. Dat zijn verbeterde varianten, waarbij je eigenlijk juist nog minder bijwerkingen zou verwachten.”

‘De ziekte heeft geen
levensvatbaarheid als
hij zich niet
kan verspreiden’

Hoe werkt die nieuwe soort vaccins?
,,Dit zijn zogenaamde ‘mRNA-vaccins’. Dat wil zeggen dat er een minuscule blauwdruk van het virus wordt ingespoten. Dus geen virusonderdeel zelf, maar het mRNA. Dat moet je zien als een fotokopietje van het DNA van een virus. In de menselijke cel wordt dit omgezet naar een eiwit. Dat is in principe onschadelijk, want het kan niks zonder de rest van het virus. Jouw immuunsysteem gaat dat eiwitje wel herkennen als lichaamsvreemd en daar een immuunreactie voor opwekken. Dit is dus een vernuftige techniek, waar ikzelf ook wel enthousiast over ben. In het nieuws volg ik het met veel interesse.”

Denk jij dat vaccins de oplossing kunnen betekenen van alle problemen?
,,Absoluut. Mits een groot genoeg deel van de bevolking bereid is om zich te laten inenten. Ik voorzie dat dat nog wel de grootste uitdaging wordt. Om de mensen te mobiliseren het vaccin te nemen. Ik zit daar persoonlijk ook wel over in. Wat ik denk, is dat nogal wat mensen een verkeerd idee hebben over waar je een vaccin voor gebruikt. Ik sprak iemand die zei: ‘Ik ben toch niet zo bang dat ik die ziekte krijg. Dus ik zie ook niet in waarom ik dat vaccin moet krijgen’. Dat is dus niet waar het om gaat. Het gaat erom dat een groot deel van de bevolking zich laat vaccineren, zodat die ziekte zich niet meer kan verspreiden. Het gaat niet om het individu, maar om de groep als geheel. Die ziekte heeft geen levensvatbaarheid als hij zich niet kan verspreiden.”

Er wordt ook gezegd dat de vaccins maar voor een beperkte periode werken. Wat is daarvan waar?
,,Dat weten ze op dit moment nog niet. Dat wordt nog onderzocht. De eerdergenoemde onderzoeken lopen nu een half jaar. In ieder geval in die periode bleek dat mensen wel beschermd bleven. Sowieso tegen besmetting van de ziekte. Nog niet bekend is of ook verspreiding van het virus wordt voorkomen door het vaccin. Dat neemt niet weg dat als een groot deel van de bevolking het neemt, het virus geen houvast krijgt. Je zorgt er in ieder geval voor dat de meest kwetsbaren de ziekte niet kunnen krijgen en dat de zorg daardoor niet overbelast wordt. Dat is het grootste probleem van deze hele COVID-crisis.”

Er zijn gevallen bekend van mensen die meerdere keren werden besmet. Hun antistoffen bleken dus niet voor lange tijd bewaard. Wat is hierover bekend?
,,Op dit moment is daar nog niet zoveel over bekend. Het is inderdaad wel gezien dat mensen toch weer vatbaar bleken. Maar dit zijn echt uitzonderlijke gevallen. Over het algemeen werkt het immuunsysteem zo dat als je een ziekte gehad hebt, dan ben je later in ieder geval in zekere mate beschermd. Dan kun je het virus misschien nog een keer krijgen, maar in theorie niet meer in de ernstige variant. Ook dat is zeker een voordeel van vaccineren. Misschien kun je het nog krijgen, maar dan in een veel minder ernstige vorm. Dat is het hele idee erachter. Hoe dit precies met de COVID-19 vaccinaties zal zijn, moet nog uit verder onderzoek blijken.”

Als zo’n groot deel van de bevolking zich niet wil laten vaccineren, dan is er blijkbaar veel wantrouwen. Na enkele schandalen bij farmaceutische bedrijven is dat misschien niet onterecht. Moet de industrie ook niet de hand in eigen boezem steken wat dit betreft?
,,Het is misschien wel waar dat de industrie een slecht imago heeft, maar dat ga je ook niet veranderen in korte tijd. Dat is een algemeen probleem. Dat deze bedrijven winst willen maken, dat klopt. Dat is hun goed recht en ook hun bestaansrecht. Ze zijn commercieel en moeten omzet maken met hun producten. In die zin is de farmaceutische bedrijfstak niet anders dan de auto-industrie. Die willen ook hun auto’s verkopen. Ik las daarbij dat de farmaceut AstraZeneca in ieder geval tijdens de pandemie geen winst wil maken op het vaccin dat ze ontwikkeld hebben. Dat zijn denk ik wel strategieën die goed zijn om vertrouwen te kweken.”

‘Het is misschien
wel waar dat de
industrie een slecht
imago heeft, maar dat
ga je ook niet
veranderen in
korte tijd’

Het bedrijf Pfizer wil zijn patentrecht niet prijsgeven, waardoor andere partijen hun vaccin niet kunnen maken. Dit kan in potentie mensenlevens kosten. Wat vind jij daarvan?
,,Coca Cola geeft ook hun recept niet op. Het patentrecht is het businessmodel van zo’n bedrijf. Als ze dat prijsgeven, dan kan elke willekeurige chemicus het vaccin namaken en verkopen. Wat ik zeg, is natuurlijk een beetje overdreven. Maar zo’n bedrijf investeert enorm veel in hun medicijnen, dat loopt echt in de miljarden. Die willen daar natuurlijk wel een ‘return of investment’ voor terugkrijgen. Dat kunnen ze waarborgen door zo’n patent. Op een gegeven moment vervalt dat en dan kunnen andere bedrijven het alsnog namaken. Dat gebeurt veel en een voorbeeld daarvan is paracetamol. Dat was ooit gepatenteerd en nu kan elk bedrijf het produceren. Je moet ook niet vergeten dat de ontwikkeling van medicijnen in veel gevallen mislukt. Dan wordt het afgekapt en daar verliezen bedrijven dan op. Daar hoor je nooit wat over in de media. Je hoort alleen de succesverhalen van middelen die het wel halen. Waar overigens heel hoge prijzen voor worden gerekend. Maar in die kostprijs worden ook de kosten voor gefaalde medicijnen meegenomen. Dat moet, anders kan zo’n bedrijf niet voortbestaan.”

Wat heb jij gestudeerd en wat houd je werk in?
,,Ik heb een bacheloropleiding in Biomedische Wetenschappen afgerond aan de UvA. Daarna ben ik naar de VU gegaan, waar ik een master in Farmaceutische Wetenschappen heb afgerond. Dat gaat in op hoe medicijnen ontwikkeld worden. Dat is wat ik nu voor m’n werk doe. Ik werk voor het bedrijf GSK. Wij zetten zogeheten klinische studies op om nieuwe geneesmiddelen te testen op patiënten, en monitoren deze studies tijdens de looptijd. Daarbij kijken we naar veiligheid en effectiviteit. Dit zijn heel grote, wereldwijde onderzoeksprojecten. Mensen als ik zorgen dat dit in Nederland opgezet wordt. In ziekenhuizen worden deze middelen getest op de deelnemende patiënten en wij moeten kijken of ze dat doen volgens de richtlijnen.”

Wat kun je nog zeggen tegen lezers die twijfelen over het nemen van een vaccin. Wat moeten ze doen?
,,Dat is moeilijk om te zeggen. Door mijn ervaring en kennis vanuit mijn werk, vertrouw ik erop dat vaccins dé oplossing gaan bieden voor de situatie waar we nu in zitten. Ik vertrouw er absoluut op dat ze veilig zijn. Op basis van de beschikbare gegevens ga ik ervan uit dat de middelen gaan doen wat ze moeten doen. Meer kan ik niet zeggen. Mensen moeten het voor zichzelf bepalen. Maar wel op basis van informatie uit betrouwbare bronnen. Wat ik denk te zien, is dat mensen hun beslissing nu erg op gevoel nemen. Of op basis van complottheoretische informatie. Dat soort theorieën viert nu hoogtij en dat is erg jammer. De informatie op de site van het RIVM is bijvoorbeeld echt wel betrouwbaar. Daar kun je nuttige kennis van afhalen. De kans op bijwerkingen is zo uiterst klein. De voordelen van vaccins wegen zo ruimschoots op tegen het minieme risico van een mogelijke bijwerking, dat je dat eigenlijk zou moeten negeren. Er is maar één oplossing om uit de huidige toestand te komen. En dat is ervoor zorgen dat een groot deel van de bevolking zich laat inenten. Uiteindelijk wil toch iedereen van die mondkapjes en 1,5 meter af?”