Een verborgen schat in hartje Edam waar boten nog op de helling gaan

Bij Scheepswerf Groot krijgen (jong)volwassenen nog de ruimte hun plek in de maatschappij te vinden

Door: Gina Schilder

Edam was de bakermat van de scheepsbouw in de zestiende eeuw. Boeren, vissers en handelaren verhandelden er hun koopwaar en naast handel ontstond ook maakindustrie, waarvan scheepsbouw de belangrijkste was. Edam groeide daarmee uit tot een belangrijke handelsstad. Aan de Schepenmakersdijk vestigden werven en ook aan de overzijde van het water aan de Lingerzijde werden in de 14e en 15e eeuw schepen gebouwd. Edam telde in die tijd wel drieëndertig scheepswerven. Scheepswerf Groot is de enige plek in Edam die zijn oorspronkelijke functie tot op de dag van vandaag heeft behouden. Daarmee is de plek van grote cultuurhistorische waarde.

"Als ik hoor dat mijn leerlingen goed terecht zijn gekomen, dan realiseer ik mij weer hoe waardevol deze plek is."

Sinds 2016 is de werf in handen van Karin Weel en Freek Slot. Met regulier scheepsonderhoud, verhuur, rondleidingen en andere activiteiten spannen zij zich in om de werf levend en gezond te houden. Maar ook om de oude ambacht te behouden en door te geven aan toekomstige generaties. De WR167, een Wieringer Aak uit 1911, speelt hierbij een grote rol. Verder biedt de werf ruimte aan leer-werktrajecten voor mensen die om welke reden dan ook moeite hebben hun plek te vinden in onze snelle en veeleisende maatschappij.

Zetje in de rug
De maatschappij is hard, het bedrijfsleven veeleisend en op scholen en peuterspeelzalen worden de jongsten al klaargestoomd voor bovenmatig presteren in zo weinig mogelijk tijd. Niet iedereen past in dat stramien. En wie buiten de spreekwoordelijke boot valt, krijgt vroeger of later te maken met de negatieve effecten daarvan. Op de scheepswerf in Edam wordt kinderen en volwassenen met een ‘deukje’ een plek geboden om te werken en te leren. Onder hen zijn ex-verslaafden, burn-out-overlevers, moeilijk lerenden en mensen met autistisme of psychische problemen.

Freek is de man die het schepenonderhoud doet en de leer-werktrajecten begeleidt. Freek: “Ik mocht hier eens een jongen begeleiden die moeilijk kon meekomen op school. Zijn moeder kwam bij ons voor hulp, wij boden hem een leer-werkplek. Hij bleef hier wel een tijdje, leerde veel en bloeide op. Onlangs hoorde ik van zijn moeder dat hij een opleiding aan het Hout- en Meubileringscollege in Amsterdam heeft afgerond en nu als zelfstandig timmerman werkt.” Freek grijnst, en de gevolgen van een leven lang buiten werken verschijnen daarmee op zijn gezicht. “Als ik hoor dat mijn leerlingen goed terecht zijn gekomen, dan realiseer ik mij weer hoe waardevol deze plek is en kan zijn.”

"De enige plek in Edam die zijn oorspronkelijke functie tot op de dag van vandaag heeft behouden."

Alles wat bij schepenrenovatie- en onderhoud komt kijken, leert Freek de nieuwelingen. Houtwerk, staalwerk, schilderwerk, smeed- en buigwerk. Hij laat ze lassen en buigen, knippen en kloppen. Freek licht toe: “Ik kijk altijd naar wat iemand leuk vindt en probeer op die manier iemand te enthousiasmeren voor het vak. Maar allereerst leer ik ze knopen maken, de paalknoop en de mastworp. Ik heb ooit eens iemand aan het werk gehad die de boot had aangelegd. De volgende morgen ging de telefoon. Onze boot dreef verderop in Edam voorbij. Vanaf dat moment leer ik nieuwe aanwas eerst fatsoenlijk knopen leggen.”

A trip down memory lane
Hoewel aan scheepsbouw geen magie kleeft - integendeel, het is noeste handenarbeid - werpt een rondleiding over de werf je op magische wijze terug in de tijd.

"Niet alles wat je ziet is te koop. We vinden dat het erfgoed bewaard moet blijven."

Regelmatig leidt Karin scholieren en toeristen rond en richtte daarvoor een museum in dat ook dienstdoet als winkel. Je vindt er spullen uit lang vervlogen tijden. Servies uit 1700, een oude draaibank, stoelen, vazen, gereedschappen en wijnkelken. “Niet alles wat je ziet is te koop,” waarschuwt Karin. “We vinden dat het erfgoed bewaard moet blijven. Helaas heeft de Nederlandse overheid daar te weinig aandacht voor. Overigens zijn veel van de machines die je hier ziet nog steeds in gebruik.” Terwijl Karin naar een houten werkbank loopt waarop een soort touw ligt, legt ze uit: “Dit is een breeuwijzer. Gereedschap uit de veertiende of vijftiende eeuw dat we hier in de bodem vonden. Met dit ijzer breeuwen we nog steeds. Breeuwen is een techniek waarbij de kieren tussen de planken van het bovendek van een schip waterdicht worden dichtgemaakt. Een eeuwenoude onveranderde techniek, hoewel nu met kit in plaats van met teer of pek.”

Onder zeil met de WR167
Op de helling ligt een aak van twaalf ton in de gulle maartse zon te baden. Een ware schoonheid, van voor naar achter in de lak gezet. Het is de WR167, een Wieringer Aak uit 1911 die aan de werf is geschonken. Het schip behoefde flink wat liefde en heeft weken op de werf gelegen voor onderhoudswerk. Met het aanstaande vaarseizoen zal de WR167 worden ingezet voor de verhuur voor bijvoorbeeld familiedagen, vriendinnenuitjes en bedrijfsfeestjes. Ook gezinnen die een dagje willen varen zijn van harte welkom. Alle inkomsten komen ten goede aan het behoud van de werf.

Stichting Historische Werf Edam
Vergaande geschiedenis, ambachtelijk schepenvakmanschap, maatschappelijke betrokkenheid en oneindige liefde voor schepen en scheepvaart. Vier hoofdzaken waarop Scheepswerf Groot blindelings koerst. Maar van liefde alleen kun je niet leven en dus is financiële steun hard nodig. Om financieel gezond te blijven is de Stichting Historische Werf Edam opgericht. De stichting zorgt voor structuur, betalende klanten en dus geld. Vrijwilligers Edith Riemersma en Cees van de Lustgraaf zetten zich onvermoeibaar in voor de stichting, vanuit passie voor schepen en de ambacht.

Kom kennismaken tijdens de Ambachtendag op zaterdag 25 maart
Wie graag eens komt kennismaken met de levende geschiedenis van de historische werf, is op zaterdag 25 maart van 10.00 tot 15.00 uur van harte welkom.

Stichting Historische Werf Edam organiseert de jaarlijkse Ambachtendag waarbij je kunt meedoen aan activiteiten als touwknopen, bierbrouwen, zeilmaken, magneetvissen, kanoën, sleepboot varen en nog veel meer.