Sijmen Tol streeft naar behoud en erkenning van de Volendamse taal

Cultuurbewakers: Dichter in Dialect

,,Een van mijn vroegste herinneringen – ik denk dat ik twee of drie was – draait om taalgebruik”, zegt Sijmen Tol met een glimlach. ,,In mijn ouderlijk huis hadden we regelmatig kostgangers, voornamelijk schooljuffrouwen en zusters. Op een dag hielp een van die dames me met het strikken van mijn schoenen. Ik zei: ‘De veter moet in het driede gaatje.’ Direct werd ik gecorrigeerd. Dat moment is me altijd bijgebleven.” Vanaf jonge leeftijd was Sijmen al een fervent lezer. ,,Mijn moeder moest me af en toe achter de kachel vandaan schoppen: ‘Ga nou eens buitenspelen!’ Ik was altijd en overal aan het lezen. Taal was mijn passie, mijn drijfveer.”

Taalsysteem
Zeventig jaar is voorbijgegaan, maar er is weinig veranderd. In zijn met boeken gevulde huiskamer haalt Sijmen herinneringen op aan vroeger. ,,Op mijn twaalfde ging ik naar het seminarie. In een klas met jongens uit verschillende provincies, stond ik al gauw bekend als de Volendammer. Daar kon je je mee onderscheiden, zelfs toen al.” Vanaf dat moment besloot Sijmen zijn achtergrond voor eens en altijd te omarmen. ,,Ik zag het niet als iets negatiefs, integendeel, het wekte juist chauvinisme in mij op.” In zijn tienerjaren begon hij voor het eerst zijn passie te verbinden met zijn geboortedorp. ,,Mijn familie, vrienden, buren, het hele dorp sprak Volendams. Maar niemand wist hoe je het moest schrijven. Er was geen vaste spelling. Dus besloot ik een poging te wagen. De eerste variant die ik bedacht, schreef ik zo ver mogelijk van de Nederlandse taal af, zodat ‘een vreemde’ het niet zou kunnen lezen. Nu, twintig pogingen later, probeer ik juist zo dicht mogelijk bij de vertrouwde spelling te blijven en alleen af te wijken waar Volendams verschilt van het Nederlands. Ik heb er een systeem voor ontwikkeld. Momenteel gebruik ik het alleen nog voor mezelf, maar er ligt een plan om in het najaar met gelijkgestemden samen te komen om te bespreken of en hoe we de spelling van de Volendamse taal voor eens en altijd kunnen vastleggen.”

,,Er zijn mensen die zich schamen voor hun afkomst en daarom Nederlands spreken in plaats van Volendams”

Op zeventienjarige leeftijd schreef Sijmen zijn eerste gedicht (in het Nederlands) en sinds 2005 ook in het dialect van Volendam, een kunst die hij tot op heden beoefent. Zijn beste werk wordt op 8 april van dit jaar gepubliceerd in een bundel. Als dichter in dialect hoopt hij bij te dragen aan het behoud van zijn moedertaal. ,,Het is de moeite waard om de Volendammer taal vast te houden”, zegt hij strijdvaardig. ,,Al jarenlang worden er miljoenen dollars en euro’s besteed aan het documenteren van inheemse talen, talen die nog slechts door een handjevol mensen in afgelegen delen van de wereld worden gesproken. En dat is dringend noodzakelijk, maar tegelijk geven wij onze taal zomaar weg”, doelt Sijmen op dorpsgenoten die afstand nemen van hun moedertaal. ,,Er zijn mensen die zich schamen voor hun afkomst en daarom Nederlands spreken in plaats van Volendams. Ik vind dat betreurenswaardig en pijnlijk. Koester je taal, het is je cultuur!”

Volendamse opvoeding
Sijmen pleit ervoor om alle kinderen in Volendam op te voeden met het dialect. ,,Je merkt dat steeds meer ouders ervoor kiezen hun kinderen Nederlandstalig op te voeden. Dat is volstrekt onnodig. Nederlands leren ze sowieso wel. Op school, via televisie, internet en ook buiten Volendam zullen ze onvermijdelijk de nationale taal oppikken. Bovendien hebben kinderen tot zeven jaar geen enkel probleem met het leren van drie of vier talen tegelijk. Een meertalige opvoeding leidt tot een scherpere ontwikkeling van de geest. Van jongs af aan leren kinderen om meerdere oplossingen te bedenken voor één enkel probleem.”

De generatie Volendammers die uitsluitend het lokale dialect sprak, is volgens Sijmen allang verdwenen. ,,Je zult geen mensen meer vinden in Volendam die geen fatsoenlijk Nederlands spreken. Ik herinner me een gesprek van jaren geleden met mijn pietje Gaar nog goed. We spraken over onze taal en ze zei: ‘Wij zeggen zomaar wat.’ Maar dat is absoluut niet het geval. Het Volendams heeft een eigen taalsysteem, grammatica, fonetiek en syntaxis, al is de syntactische afwijking van het Nederlands maar klein. Het is een taal die – net zoals andere talen – systematisch in je hoofd zit. Het enige nadeel van onze prachtige taal is dat de grammatica niet vastligt. In tegenstelling tot bijvoorbeeld het Limburgs en Fries, waarbij er spellingsregels zijn, geldt dat niet voor het Volendams.” Als het aan Sijmen ligt komt daar snel verandering in.

,,Specifiek voor het Volendams is het feit dat we meervoudsvormen hebben voor voegwoorden”

‘Oarene’, ‘zòkkene’, ‘déjzene’
,,Onze taal is niet per se uniek, maar zeker wel bijzonder”, vervolgt de woordkunstenaar. ,,Wat specifiek is voor het Volendams is het feit dat we meervoudsvormen hebben voor de voegwoorden ‘dat’, ‘als’ en ‘of’. In het Volendams is het gebruikelijk om ‘oarene’, ‘zòkkene’ en ‘déjzene’ te zeggen. Dat is een aspect dat niet is overgenomen in het algemeen beschaafd Nederlands”, zegt Sijmen met een lach. ,,Want vergis je niet, hoogleraar Marc van Oostendorp zei het al: het ABN is een kunstmatige samenvoeging van de verschillende dialecten zoals die gesproken werden in de 15e en 16e eeuw. Een dialect is dus geen verbastering van het Nederlands, het is andersom.” Dit geeft des te meer reden om ook voor het Volendams definitieve taalafspraken te maken. ,,In het najaar organiseert cultuurcoördinator Frank Bond een samenkomen met lokale taalkundigen en literatuurwetenschappers om de eerste stap te zetten naar grammaticale afspraken voor ons dialect. Ik zal mijn laatste versie aanbieden als een optie, maar uiteraard is die niet bindend. Ik kijk ernaar uit om deel uit te maken van het project. Onze taal verdient het om gedocumenteerd te worden en bewaard te blijven voor de volgende generaties.”

Sijmen wijdt veel tijd aan zijn missie als cultuurbewaker van de Volendamse taal. Het volgende wapenfeit daarvan zal zijn dichtbundel zijn, die op 8 oktober wordt gepubliceerd. Een van zijn gedichten vond zelfs zijn weg naar ‘De eerste bloemlezing van de Nederlandse poëzie, 101 gedichten uit het Koninkrijk van 1945 tot nu’, samengesteld door voormalig Dichter des Vaderlands Tsead Bruinja. Dezelfde gevierde dichter zal het voorwoord verzorgen van Sijmens eigen dichtbundel. ,,Ik hoop van harte dat de jongste generaties de Volendamse taal voortzetten, op hun eigen wijze. Dat de taal verandert is niet meer dan logisch, dat is geen zonde. De nieuwe generatie spreekt anders dan de oudste generatie, en dat is niet alleen acceptabel, maar zelfs wenselijk. Onze taal is een levend organisme en verdient onze waardering. ‘Blîîf dus véjral Vòlledams mit mekoar proate’.”