Een rijksmonument als geen ander

Eeuwenoud Edams pand duurzamer dan nieuwbouwwoning

Door: Chris Bond

In één van de eeuwenoude hofjes in Edam staat een geheel duurzame woning, het huis van Wim van den Essenburg en zijn echtgenote. Het is een van de weinige rijksmonumenten in Nederland met een energielabel A. Om die titel te behalen ging een hoop werk aan vooraf, zo vertelt Wim. Zijn historische pand werd in 1702 gebouwd als timmerloods. En die bestemming zou het voor ruim 250 jaar behouden. Tot de gemeente het in 1965 besloot te renoveren tot een kantoorpand. „Zo’n tien jaar geleden was het de bedoeling dat hier ambtenaren zouden gaan werken”, vertelt de huidige bewoner. Toch verkocht de gemeente het pand even later aan een projectontwikkelaar. Na een aantal jaren doorbijten kon Wim het gebouw drie jaar geleden eindelijk kopen. „Zo ben ik er terecht gekomen”, zegt hij glimlachend „de volhouder wint.”

Wim en zijn vrouw hadden bij voorbaat al het plan de woning duurzaam te maken. Dat leek Wim een leuke uitdaging, omdat hij een achtergrond heeft in de duurzaamheid. Twaalf jaar lang was hij directeur groene energie bij energiebedrijf Nuon, waar hij van dichtbij de ontwikkeling van de groene energiemarkt meemaakte. Zo wist hij precies waar hij zich aan brandde. „Ik besloot het project ook wel aan te gaan omdat ik bepaalde principes heb. Echt de wil om hier een duurzame woning van te maken, dat zette ons er ondanks alle stappen toe om door te gaan”, zegt Wim.

De Van den Essenburgen woonden al langer in een historisch rijksmonument, maar dit keer besloten ze het anders aan te pakken. Ze wilden het pand geheel duurzaam maken. Dat vergde het nodige plannen, gezien rijksmonumenten op een tal van verschillende manieren door de wet beschermd zijn. Strenge regels bepalen onder andere dat de buitenkant van het gebouw niet aangetast mag worden. Daarbij stond er nog een hoop werk voor de boeg. „De verbouwing was net zo veelomvattend als de bouw van een nieuw huis”, zegt Wim. ,,Het begon allemaal met isoleren, waarna er aan de verwarming werd gewerkt en ten slotte ook nog een ventilatiesysteem moest worden geplaatst.”

„Het verduurzamen van een woning heeft een aantal valkuilen”, vervolgt Wim. ,,De eerste en meest voor de hand liggende stap is dat je de woning gaat isoleren, dat hebben wij dus ook gedaan. Volledig isoleren maakt een woning ‘kierdicht’, wat betekent dat het dusdanig geïsoleerd is dat er geen koude lucht - ook niet door een kiertje - naar binnen kan. En omdat zo ook het vocht niet door de wanden heen weg kon, hadden wij een ventilatiesysteem nodig.”
Dat hypermoderne ventilatiesysteem zorgt ervoor dat warme lucht en vocht uit de woning worden gezogen en een pomp tegelijkertijd buitenlucht naar binnen pompt.
Maar omdat dat betekent dat je warme lucht naar buiten blaast en koude lucht naar binnen zuigt, worden de warme en koude lucht bij een warmtewisselaar langs elkaar geleid. Zo verwarmt de warme lucht de koude lucht en gaat vrijwel niets aan warmte verloren tijdens de ventilatie. „Dit systeem zorgt ervoor dat de lucht in ons huis alsnog wordt ververst. Hadden we dit niet gehad, dan konden we binnen een half jaar champignons kweken op zolder”, lacht Wim.
De isolatie van de woning was echter geen fluitje van een cent, daar ging een hoop werk aan vooraf. „We hebben alle muren vijftien centimeter naar binnen gebracht omdat we aan de buitenkant van een rijksmonument niets mochten aanbrengen. Om diezelfde regel konden we het enkelglas aan de buitenkant ook niet vervangen.” Maar ook daarvoor werd een oplossing gevonden. „We hebben daarom achterzetramen geplaatst. Die ramen zijn net zo groot als de kozijnen aan de buitenkant, dus zijn ze helemaal niet te zien van buiten. Zo houden we alsnog de warmte binnen”, zegt de verduurzamer trots.

Doordat alle verduurzaming binnen moest worden geplaatst, verloor Wim wel wat ruimte in het huis. Naast de muren die naar binnen werden geplaatst en het plafond dat vijftien centimeter werd verlaagd, waren het vooral de machines van het ventilatiesysteem en van de verwarming die een plek moesten krijgen in het eeuwenoude pand. „We hebben een warmtepomp in een schuurtje staan achter ons huis en nog twee machines op de overloop op de eerste verdieping. De verwarming gaat via waterleidingen onder vloer door en het circuit aan leidingen van de machines gaat achter de knieschotten langs. Zo heb je een heel buizensysteem in je huis”, licht Wim toe.

"Met de energieprijzen van nu is het wel een goede beslissing geweest"

En hoewel mensen niet raar opkijken van de enorme investering die nodig was om de verduurzaming te realiseren, is het wel verbazingwekkend dat de complete renovatie binnen een half jaar heeft plaatsgevonden. Het succesvolle eindresultaat maakte dat het pand een bijzondere trekpleister was op Open Monumentendag. „Omdat we voorheen ook al in een historisch pand woonden, hebben we al vaker meegedaan aan Open Monumentendag. Het was in de jaren hiervoor dan altijd van ‘wat woont u mooi’, ‘wat een leuke keuken’ of ‘wat een mooie oude stenen’. Maar toen we vorig jaar opnieuw onze deuren openden, ging het gesprek ineens niet meer over ‘die mooie stenen’, nu wilde iedereen weten hoe wij dat hadden aangepakt, die verduurzaming van een oude woning. De gesprekken waren in één klap omgeslagen.” En dat komt ook wel door de energieprijzen van vandaag de dag, suggereert Wim. ,,Die torenhoge energieprijzen hebben veel invloed op de verduurzaming in ons land. Mensen die vroeger echt niet dachten wat te gaan doen, beginnen met de prijzen van nu ook wel stappen te overwegen om hun woning te verbeteren. Zo heeft de crisis op dat gebied wel enig positief effect.”

Met de installatie van deze innovaties maakte Wim een ruim driehonderd jaar oud pand net zo duurzaam en toekomstbestendig als huizen in hedendaagse nieuwbouwwijken. „Als bewoner zal ik deze investering niet zo gauw terugverdienen, zoals je met zonnepanelen kan. Maar met de energieprijzen van nu is het wel een goede beslissing geweest”, sluit Wim af.