Internationale aandacht voor de rol van de overheid bij de Jodenvervolging
Erkenning, maar Michael wacht nog op een antwoord over de Burg. Van Baarstraat
De Nederlandse regering heeft op 26 januari 2020 haar excuses aangeboden aan de slachtoffers van de Holocaust voor haar eigen falen: ‘Nu de laatste overlevenden nog onder ons zijn, bied ik vandaag namens de regering excuses aan voor het overheidshandelen van toen. Dat doe ik in het besef dat geen woord zoiets groots en gruwelijks als de Holocaust ooit kan omvatten.’ Ook de Nederlandse Spoorwegen hebben schuld erkend in hun bijdrage aan de deportatie van de Joden en vergoedingen betaald. De Protestante Kerk Nederland (PKN) heeft verklaard dat zij tijdens de oorlog heeft gezwegen en weggekeken toen de Joodse landgenoten werden vervolgd. De late erkenning in Nederland voor de eigen schuld van de overheid heeft internationaal de aandacht getrokken. Michael Lowenthal in Chicago is de enige overlevende van de Joodse ingezetenen uit Edam die de concentratiekampen heeft overleefd. Wat betekenen deze officiële excuses en late erkenning voor hem? En weet hij al meer over de Burgemeester Van Baarstraat?
Door: Kevin Mooijer met advies van Erik Besseling
Excuses Rutte
Minister-president Rutte zei in zijn toespraak bij de Holocaust Herdenking het volgende: ‘Toen een groep landgenoten onder een moorddadig regime apart werd gezet, buitengesloten en ontmenselijkt, zijn we tekortgeschoten. Toen het gezag een bedreiging werd, zijn onze overheidsinstanties tekortgeschoten, als hoeders van recht en veiligheid.’
‘Zeker, ook binnen de overheid was er individueel verzet, maar te veel Nederlandse functionarissen voerden uit wat de bezetter van hen vroeg. Anderen verdroegen het grote kwaad in de hoop nog iets goeds te kunnen doen – wat soms lukte, maar veel vaker niet. En de bittere consequenties van registratie en deportatie werden niet tijdig en niet voldoende onderkend.’
‘Van Baar heeft bijgedragen aan de moord van 21 mensen, onder wie mijn ouders’
Naar de mening van Erik Besseling is burgemeester Van Baar een van de Nederlandse functionarissen over wie Rutte het in zijn toespraak heeft. Besseling heeft de stapsgewijze vervolging van de Joden in Edam in kaart gebracht, in Rachels Kinderen, en bij elke stap op gemeenteniveau is burgemeester Van Baar (de raad is opgeheven) betrokken. Een paar weken geleden dook nog een brief op uit het archief Kees Bootsman, waarin een inwoner van Amsterdam erop wordt gewezen dat ook in Edam alle Duitse verordeningen gelden die de Commissaris-Generaal voor de veiligheid ter isolatie van Joden heeft getroffen. Verboden voor Joden is: ‘het publieke baden, het betreden van publieke plantsoenen en openbare gelegenheden, evenals het huren van kamers in publieke aangelegenheden.’
Internationale aandacht
‘De excuses van Nederlandse premier Mark Rutte heeft een pijnlijk hoofdstuk van de Holocaust heropend’, zo schrijf Debbie Maimon op 1 mei 2020 in haar artikel ‘Dutch government apologizes for wartime complicity with the nazis’ (Nederlandse regering verontschuldigt zich voor medeplichtigheid in oorlogstijd met de nazi’s) in het Amerikaanse weekblad YatedNe’eman.
Zij legt de vinger op de zere plek: ‘Een wijdverbreide mythe van de naoorlogse jaren in Nederland was dat een grote meerderheid van de Nederlanders solidariteit met de Joden had getoond, zich had geïdentificeerd met hun lijden en risico’s had genomen om hen te helpen.’ Dat is, zo schrijft zij, niet langer houdbaar, in het licht van de enorme omvang van de vernietiging van het Nederlandse Jodendom. Slechts een kleine minderheid was bereid werkelijk te helpen. De nazi’s ondervonden weinig weerstand: de ambtenarij, de Nederlandse politie, de Spoorwegen, waren op grote schaal medeplichtig aan de jacht op Joden en aan het transport van hen naar de moordcentra.
‘Mijn oma had zeker niet gewild dat de Burgemeester Van Baarstraat zo zou blijven heten’
Zij schrijft: ‘Het leggen van de basis voor de genocide begon in Nederland met het typische nazi-patroon van sociale en economische discriminatie van de Joden, gevolgd door segregatie. Joden werden uit hun banen en beroepen verdreven en hun bewegingsvrijheid werd beperkt. Deze onheilspellende stappen werden gevolgd door de identificatie- en registratiefase, waarin nauwgezette lijsten werden gemaakt van alle Joodse inwoners met hun adressen. Vervolgens werden wetten uitgevaardigd die de Joden verplichtten een gele ster op hun arm te dragen en officieel een ‘J’ in hun paspoort te hebben gestempeld. De Nederlandse bureaucratie hielp in al deze stadia.’
In de Nivo van 15 september 2021 stond een interview met Michael Lowenthal, aanleiding was de onthulling van het Nationaal Holocaust Namenmonument in Amsterdam. Daarin zijn ook de namen van zijn ouders opgenomen. Hij woonde als kind in Edam, heette Heinz Levy, zijn ouders waren Duitse Joden die naar Nederland waren gevlucht. Zijn vader had een metaalverwerkingsbedrijf, de NOHOL, in de Baanstraat in Edam. Zijn ouders zijn vermoord in het concentratiekamp Bergen-Belsen. Na de oorlog is hij geadopteerd door een tante en haar man in de V.S. Sindsdien voert hij de achternaam Lowenthal. Om zijn herinneringen aan de verschrikkingen van de oorlog vast te leggen heeft hij op veertienjarige leeftijd zijn levensverhaal verteld. Na zijn traumatische jeugd, zo vermeldt het interview in 2021, wist Michael zich knap te herpakken. In de Verenigde Staten bouwde hij een rijk leven op. Als vader van drie zoons en grootvader van negen kleinkinderen zou hij uitgroeien tot een gelukkig man. In het interview vertelde hij ook hoe hij over de Burgmeester Van Baarstraat denkt en dat hij eerder dat jaar (maart 2021) een mail aan de burgemeester van Edam-Volendam had gestuurd (zie onder). ‘In mijn mail sprak ik mijn steun uit voor het initiatief om oorlogscrimineel C. van Baar van zijn zelfbenoemde straatnaam te strippen. De man heeft bijgedragen aan de moord van 21 mensen, onder wie mijn ouders. Het minste dat we kunnen doen is om hem postuum zijn zelffelicitatie te ontnemen.’ Toen werd er bij gezet: ‘helaas nog zonder resultaat’ (dit was september 2021).
Mail van Michael Lowenthal aan burgemeester Sievers over de Burgemeester Van Baarstraat (13 maart 2021)
Mijn naam is Michael Levy Lowenthal, maar toen ik in Edam woonde, heette ik Heinz Levy en woonde aan de Voorhaven 73. Ik ben de enige overlevende van de 22 Joden die in Edam woonden. Bijna drie jaar heb ik doorgebracht in Vught, Westerbork en Bergen Belsen. Het was in Bergen Belsen dat mijn ouders stierven.
Als zesjarige, ik was geboren in 1936, was ik niet op de hoogte van de acties van de burgemeester, maar nu ik de brief van Besseling en zijn boek heb gelezen, en nu ik op de hoogte ben van de samenwerking van de toenmalige burgemeester met de nazi’s, ben ik het helemaal eens met de aanbeveling om de straat te hernoemen. Dit is een minimale actie
voor een man die in wezen moord pleegde.
Michael Lowenthal.
‘Nazi-sympathisanten zoals Van Baar moeten beschaamd worden’
Naar aanleiding van de nieuwe discussie over de Burgemeester Van Baarstraat nemen we weer contact op met Michael Lowenthal. We willen zijn mening horen over de excuses van Rutte aan de slachtoffers van de Jodenvervolging, hij is één van de slachtoffers over wie Rutte spreekt.
We willen ook zijn mening horen over de internationale aandacht voor de Jodenvervolging in Nederland: de erkenning van de eigen rol bij de Holocaust, waardoor de ‘mythe’ van de grote Nederlandse solidariteit met de Joden tijdens de bezetting wordt doorgeprikt.
Wat vindt u van de erkenning door minister-president in 2020 van het eigen falen van de overheid bij de Jodenvervolging?
‘Ik denk dat het de juiste positie was om in te nemen en ik complimenteer hem dat hij het heeft gedaan. Mijn enige spijt, het heeft meer dan zeventig jaar geduurd. Zelfs de Nederlandse Spoorwegen erkenden hun oorlogsmisdaden ruim voordat de premier zijn verklaring aflegde.’ Michael doelt daarbij op het feit dat de NS in 2018 besloten heeft financiële vergoedingen uit te betalen aan de slachtoffers en nabestaanden van de Holocaust. In opdracht van de Duitse bezetter heeft de NS treinen ingezet naar de concentratiekampen Vught en Westerbork. Dat is betaald met Joods geld: alle Joden moesten hun geld en bezittingen afstaan. De financiële compensatie is bedoeld als erkenning van het leed.
Was u op de hoogte van de rol van de overheid?
‘Tijdens de oorlog was ik pas zes of zeven jaar oud en was ik me niet bewust van de plaatselijke situatie. Ik herinner me wel dat twee Nederlandse politieagenten naar onze Amsterdamse woning kwamen (verhuizing van Edam naar Amsterdam leidde de deportatie naar de kampen in – KM) en ons dwongen te vertrekken naar een bestemming die ik niet kende.
In latere jaren heb ik veel gelezen en ben me nu bewust van de wisselende loyaliteit onder de Nederlanders. Met die nieuwere kennis dring ik er bij de gemeente sterk op aan om alle eerbewijzen met betrekking tot de voormalige burgemeester te schrappen. Ik hield van mijn vroege jaren in Edam en waardeer nog steeds Nederlandse vrienden die mijn familie hebben geholpen, maar nazi-sympathisanten zoals Van Baar moeten beschaamd worden.’
Spreekt u met anderen over de straatnaam-kwestie in Edam-Volendam?
‘Ik ken er niemand uit die tijd behalve de dochter van Van Mierlo die nu elders woont en de kleindochter van Corrie Rundenkamp die Eriks en mijn denken steunt.’ Van Mierlo was de medeweker in de NOHOL-fabriek die na de deportatie van het gezin Levy voedselpakketten naar de concentratiekampen Vught en Westenbork stuurde, en Corrie Runderkamp was Michaels kindermeisje.
Bent u nog betrokken bij oorlogsherdenkingen? Hoe zorgt u ervoor dat de kennis over de Holocaust niet verloren gaat?
‘Nu, op 85-jarige leeftijd, herinner ik me nog veel van de vroege dagen, maar hoewel ik heb bijgedragen aan verschillende Holocaust-herdenkingsorganisaties, laat ik het mijn Amerikaanse leven niet beïnvloeden. Ik werd geïnterviewd door het Spielberg-project (Steven Spielberg richtte in 1994 de USC Shoah Foundation op, na zijn film Schindler’s List, om getuigenissen te documenteren – KM) en door de staf van het Bergen-Belsen Herinneringscentrum toen ik het kamp twee keer bezocht. Ik heb geprobeerd zo feitelijk mogelijk te zijn, zodat de verstrekte herinneringen herkenbaar zijn. Hoewel deze interviews onaangename herinneringen oproepen, heb ik mezelf voorgenomen om anderen mijn ervaring te laten weten zonder persoonlijke pijn te veroorzaken. Ik heb me ingespannen om mijn kinderen en kleinkinderen mijn geschiedenis te laten kennen en hen bewust te maken van de Holocaust. Ik geef elk kleinkind een dikke map die mijn geschiedenis traceert en hun enig inzicht geeft in wat er is gebeurd. Een exemplaar heb ik onlangs aan het US Holocaust Museum in Washington D.C. geschonken.
Ik ben Erik Besseling zeer dankbaar voor zijn krachtige pogingen om de mensen van Edam en Volendam op de hoogte te brengen van de slechte daden van Van Baar en zal er alles aan doen om zijn zoektocht te laten slagen.’
Petitie
Hoi, Kevin. Michael Lowenthal stuurde mij donderdag 6 oktober een mail met zijn reactie op de Burgmeester Van Baarstraat-kwestie voor de Nivo. Mijn naam is Nathalie van Rees-Keijzer en ben de kleindochter van Corrie Runderkamp-Kuenen. Ik vond het zo verschrikkelijk dat de burgemeester niks van zich heeft laten horen. Kunnen we niet een petitie starten (hoe gaat dat in zijn werk en hoeveel handtekeningen zouden we nodig hebben?) zodat de straatnaam veranderd wordt?
Mijn oma had ook gewild dat ik dit zou doen. Zij had zeker niet gewild dat de Burgemeester Van Baarstraat zo zou blijven heten.
Nathalie van Rees-Keijzer
Aan het laden ...