Algemeen

Schokkende documenten Waterlands Archief Purmerend deel 2

In het Waterlands Archief te Purmerend bevinden zich documenten die de directe betrokkenheid van burgemeester Van Baar bij de Jodenvervolging in Edam aantonen.

De komende weken zal een aantal van deze documenten hier worden getoond, en kort toegelicht. In Edam woonde aan het begin van de Duitse bezetting in 1940 een groep Nederlandse en Duitse (gevluchte) Joden. Burgemeester Van Baar zorgde ervoor dat het Duitse vervolgingsapparaat in deze gemeente zonder enige obstructie zijn omineuze werk kon doen. Vanaf juli 1940 gaf Van Baar uitvoering aan alle anti-Joodse verordeningen in de gemeente.

1554 Zuiveringscommissie Politie-Corps in de regio Waterland, 1944 – 1945.
Het archief is niet-openbaar.
No. 4. Brief van Jan Bander te Edam, 25 mei 1945, over collaboratie van het politie-corps Edam bij de Jodenvervolging. (1)

Na de bevrijding moet niet alleen burgemeester Van Baar van Edam voor de zuiveringscommissie verschijnen, vanwege collaboratie met de Duitse bezetter, ook de gemeentepolitie van Edam wordt gezuiverd.

Een oproep van de zuiveringscommissie (politie) aan burgers in de regio Waterland om informatie te verschaffen over de plaatselijke politie-corpsen in de bezettingsjaren, levert een onthullende reactie op van Jan Bander, woonachtig te Edam. Het document biedt een indringend en schokkend inzicht in de praktijk van de Jodenvervolging in zijn woonplaats. Het is een unieke getuigenis, de Joodse ingezetenen zijn in de oorlog bijna allen uit de gemeente Edam verdwenen.

Bander schrijft aan de zuiveringscommissie hoe in maart 1943 de Duitse Sicherheitsdienst en het politie-corps Edam gezamenlijk jacht maken op zijn Joodse vrouw Leonie Lutomirski en op twee ondergedoken Joden in Edam.

De brief toont de nationaalsocialistische vervolging van Joden in Edam in alle breedte, van de Duitse Sicherheitsdienst, die Nederlandse politieagenten als de beruchte Blonk (een ‘Jodenjager’) in dienst heeft, tot aan de paramilitaire Landwacht (bewapende NSB-leden).

De drie SD-agenten (afkorting voor Sicherheitsdienst) in de brief van Bander werken voor het Bureau Joodse Zaken in Amsterdam. Dit bureau behandelt zaken van Joden die anti-Joodse maatregelen of gewone wetten overtreden en spoort Joodse onderduikers op, die werden overgedragen aan de Zentralstelle für Jüdische Auswanderung. Bij arrestaties gebruiken de agenten geweld en stelen ze Joodse eigendommen. De diefstal loopt erg uit de hand. Daarom komt de afdeling begin 1943 onder leiding van de Sicherheitsdienst. (2)

Het politiecorps Edam legt volgens Bander de vervolging van Joden niets in de weg, integendeel, het werkt er zelf actief aan mee: het heeft een aandeel in de arrestatie van twee ondergedoken Joden (3); het levert zelfstandig de twee gearresteerde Joden bij de Sicherheitsdienst in Amsterdam af; het voert de opdracht van de Sicherheitsdienst uit om mevrouw Bander te arresteren; het ziet er nauwlettend op toe dat de Duitse anti-Joodse maatregelen (de verplichting om de Jodenster te dragen) worden opgevolgd; het weigert vóór en na de nachtelijke inval van de Landwacht aan de familie Bander bescherming te bieden, ondanks het feit dat het ‘gemengd gehuwde’ echtpaar groot gevaar loopt tijdens de Jodenvervolging.

In de brief verwijst Jan Bander naar drie agenten. Agent B krijgt op 29 november 1945 een schriftelijke berisping opgelegd door de Minister van Justitie. Van de twee andere politieagenten is het resultaat van hun zuiveringsproces niet bekend.

Agent B controleert of de Jodenster door mevrouw Bander wel wordt gedragen, zo is te lezen. Er blijkt bij het eindoordeel door de zuiveringscommissie meer aan de hand. Agent B heeft lesgegeven aan de Landwacht, een organisatie die geheel uit nationaalsocialisten bestond, ‘waarmee hij de doelstelling van de vijand heeft bevorderd.’ Bovendien constateert de zuiveringscommissie: ‘dat hij, door tijdens de bezettingsjaren medewerking te verlenen aan het overbrengen van door de Landwacht gearresteerde personen en door den S.D gearresteerde Joden, allen personen die zich volgens de Nederlandse wetgeving aan geen enkel strafbaar feit hadden schuldig gemaakt, blijk heeft gegeven van een onjuiste opvatting van zijn taak en plicht als politieambtenaar in oorlogstijd.’

Agent B kan zijn werk voor het politiecorps Edam voortzetten onder de (na schorsing) teruggekeerde - en ook wegens collaboratie berispte - burgemeester Van Baar van Edam. De aanklacht van Jan Bander gaat over het functioneren van de plaatselijke politie in Edam, de zuivering van de politieagenten is aan de orde. Over Burgemeester Van Baar, die de plaatselijke politie aanstuurt, schrijft Bander niet.

Op het formulier van het Ministerie van Binnenlandse Zaken, dat in de zomer van 1945 wordt rondgestuurd om de burgemeesters in Nederland te checken op hun politieke gezindheid tijdens de oorlog, komt ook het onderwerp Jodenvervolging aan bod. Er zijn drie vragen over de betreffende burgemeester. Alle drie vragen gaan over het arresteren van Joden: ‘1. Heeft hij medegewerkt aan het arresteren van Joden? 2. Heeft hij daartoe opdrachten gegeven aan het politiepersoneel? 3. Heeft hij, indien hij medewerkte het arresteren van de Joden gesaboteerd? Zo ja, hoe?’

Over burgemeester Van Baar van de gemeente Edam wordt over de Jodenvervolging bij de eerste twee vragen ingevuld: ja. Bij de derde vraag staat als antwoord kortweg: niet gesaboteerd. Deze antwoorden worden, in zoverre het over het politieoptreden in Edam gaat, bevestigd door wat Jan Bander in mei 1945 schrijft. Het is ondenkbaar dat het optreden van het politiecorps Edam bij de Jodenvervolging zonder toestemming van de burgemeester zou zijn gebeurd. Van Baar heeft de leiding in alles wat de Joden in zijn gemeente betreft. Zijn uitvoerige briefwisseling met de Duitse (in het Duits) en Nederlandse instanties over de Joden in Edam (te lezen in het Waterlands Archief te Purmerend) laat zien dat hij zich actief betoont en punctueel alle Duitse anti-Joodse maatregelen in Edam sinds juli 1940 uitvoert.

De minister van Binnenlandse Zaken besluit in de zomer van 1946 een punt te zetten achter het langdurige zuiveringsproces van Van Baar. Tegen de herhaalde adviezen van de zuiveringscommissie in om Van Baar te ontslaan, besluit de minister dat Van Baar terug kan naar Edam en er de functie van burgemeester kan voortzetten. Hij is ‘berispt, maar niet openbaar’ wegens economische collaboratie. Zijn aandeel in de Jodenvervolging in Edam wordt onder het tapijt geveegd. Pas in 2002 wordt bekend, uit archiefonderzoek, welke ramp zich voor de Joodse ingezetenen in Edam in de oorlogsjaren heeft voltrokken.

-----

Afschrift Edam, 25 mei 1945

Aan de Heer Secretaris v/d
Zuiveringscommissie,
Amsterdam

Ondergetekende, J.C. Bander, wonende te Edam, Baanstraat 1, gehoor gevende aan Uw oproep, brengt het volgende naar voren;

Op dinsdag 30 maart 1943, ’s middags ongeveer 1.30 uur heeft bij mij ten huize een inval plaats gehad door 3 Holl. leden van de S.D. met de bedoeling mijn vrouw, Israëliete, te arresteeren. Zij werd beschuldigd behulpzaam te zijn geweest bij het onderbrengen van Joden. Een van deze leden was naar alle waarschijnlijkheid de beruchte Blonk (poppensnor). Bij confrontatie zou ik het ongure type onmiddellijk herkennen. ’t Optreden van alle 3 was zeer schofterig, doch voor Blonk wil ik speciaal het feit memoreren dat hij mijn dienstbode, Marie Beemsterboer, wonende te Edam, Achterhaven 91, in haar gezicht heeft geslagen, omdat zij niet vlug genoeg had opengedaan! Ook een collega van Blonk, min of meer op hem gelijkende, heeft de treurige moed gehad bovengenoemd meisje te slaan, nadat zij, volgens hem, brutaal was. Hoewel zij kwamen om mijn vrouw te arresteeren is deze weten te ontvluchten. Bij een later op den dag gehouden 2e bezoek, waren zij vergezeld door den politieagent (naam agent 1). Zij hebben evenwel de gemeente-politie van Edam een bevel tot in hechtenisneming van mijn vrouw gegeven. En inderdaad is ook de politie den volgenden dag bij mij thuis geweest, met de bedoeling mijn vrouw te arresteeren. Zij was natuurlijk niet thuis. Ik maakte de politie, met name den agent (naam agent 1), opmerkzaam op de minder mooie handelwijze om een onschuldig iemand te arresteeren en op bevel van zulke lui. Als antwoord kreeg ik: ‘Ja maar mijn baantje”.

Trouwens de politie heeft zeer mede-gewerkt met de S.D. door zeer gehoorzaam te zijn en niet tegen te werken. Dit is ook gebleken uit het feit, dat zij op last van de S.D. 3 arrestanten, waarvan 2 ondergedoken Joodse menschen, op denzelfden dag gearresteerd, toen zij mijn vrouw trachtten te arresteeren, geboeid hebben overgebracht naar Amsterdam en daar overgeleverd hebben aan de S.D. Een van deze 3 arrestanten, een Joodsche jongen van 20 jaren, Eddy Hess, een neef van mijn vrouw, heeft zelfs (geboeid) ? een nacht op het politiebureau moeten verblijven. Ook al op last van de S.D., omdat hij bij zijn arrestatie getracht heeft te ontvluchten.

Reeds van te voren was door mij aan het hoofd v d Politie te Edam, politiebescherming aangevraagd bij eventuele overlast. Dit werd mij geweigerd. Wel heeft de politie zich erg bezorgd gemaakt dat mijn vrouw, volgens geruchten die de politie ter oore kwam geen ster zou dragen. Hiertoe kwam de politieagent (naam agent 2) aan mijn huis informeeren en zeggen dat de ster gedragen moest worden. Dus op geruchten ging de politie af, want mijn vrouw liep steeds met de ster op en geen politieagent heeft ooit geconstateerd dat zij zonder ster liep. Bij de inspecteur van politie (naam agent 3), heb ik hiertegen geprotesteerd en gevraagd van wie hij dan wel gehoord had dat mijn vrouw zonder ster liep, doch hij wilde mij dit niet zeggen. Volgens hem kwam dit van bevriende zijde!

In de 2e helft van Augustus is er in den nacht van 19 op 20 Augustus ’s nachts tusschen 4.- en 5.30, een inval in mijn huis geweest van de Landwacht om mij op te lichten. Daar ik niet open gedaan heb, hebben zij een ruit ingeslagen, de deuren geforceerd om binnen te komen en zodoende het geheele huis doorzocht, evenwel zonder resultaat. Van dat tijdstip af ben ik ondergedoken en moest mijn dochter deze zaak dus bij de politie aanhangig maken, n.m.l dat er ingebroken was.
Er kwam een agent in burger om de toestand op te nemen.
Voorzoover mij bekend is er door de politie niet bij de Landwacht geprotesteerd, tegen dergelijke wijze van optreden. Aan het verzoek van mijn dochter en dienstbode onze woning (zij en de dienstbode waren maar alleen in huis, ook ’s nachts) extra te bewaken en ’s nachts eens te controleeren, werd geen gevolg gegeven. Mogelijk bang voor het baantje!?
Hoogachtend w.g. J. Bander

Al snel na de inval van de Duitsers in 1940 moet Leonie Bander-Lutomirski voldoen aan de anti-Joodse maatregelen, zoals de persoonsregistratie (met het stempel J) en het dragen van de Jodenster. In maart 1943 probeert de Sicherheitsdienst (S.D.) haar te arresteren. Ze ziet kans via de tuin te ontkomen.

-----

(1) In het Waterlands Archief bevindt zich het getypte afschrift van de brief van Jan Bander, gemaakt voor de zuiveringscommissie. Stijl- en tikfouten ontbreken mogelijk in het origineel. Aan een correctie van de kopiist, (geboeid) ?, mag worden opgemaakt dat het origineel, waarin een woord onleesbaar is, met de hand geschreven is. Ook het w.g Jan Bander (was getekend) duidt daarop. Hier wordt de brief in een geanonimiseerde versie gepubliceerd, de namen van de drie politieagenten zijn vervangen door een letter, een van de agenten wordt tweemaal genoemd. (2) https://www.annefrank.org/nl/timeline/111/oprichting-bureau-joodsche-zaken/ (3) De twee in Edam gearresteerde Joden zijn Eddy Hess en Rachel Citroen. Eddy Hess is de neef van mevrouw Bander. Beiden worden na hun arrestatie in Edam aan de Sicherheitsdienst in Amsterdam overgeleverd. Kort daarna worden ze van Westerbork naar Sobibor gedeporteerd. Hun aankomstdatum in Sobibor is hun sterfdatum. Edward August Hess. Amsterdam 3 oktober 1920. Sobibor 16 april 1943. Rachel Citroen. Amsterdam 7 juni 1884. Sobibor 16 april 1943.

 

|Doorsturen

Uw reactie


Sportweddenschappen zijn big business in Nederland, met meer dan 2 miljard euro die jaarlijks in online casino's wordt ingezet. Deze activiteit is toegenomen omdat Nederlandse spelers zich steeds meer op hun gemak voelen bij het wedden met hun computer. Bovendien is er met de opkomst van de technologie een toegenomen belangstelling voor goede online casino's die gratis spins zonder storting Nederland aanbieden. Naast traditionele sporten zoals voetbal en basketbal, kunnen Nederlandse gokkers nu ook weddenschappen afsluiten op allerlei andere evenementen, waaronder paardenraces, darts en zelfs eSports-toernooien. Tegenwoordig bieden veel Nederlandse online casinosites sportweddenschappen aan als een van hun belangrijkste attracties. Nederlandse spelers zijn vooral dol op weddenschappen op wedstrijden tussen Europese topcompetities, zoals Premier League clubs Manchester City en Chelsea of Bundesliga Borussia Dortmund tegen teams uit lagere divisies. Ze wedden ook graag op losse wedstrijden of series met bekende sporters of teams uit andere landen.

Akár egy lakos, aki naprakész szeretne maradni a városban zajló eseményekr?l, vagy egy kíváncsi utazó, aki a régió gazdag történelmébe szeretne betekintést nyerni, ez a webhely digitális útmutatóként szolgál Edam-Volendam lényegéhez. A rengeteg információ között harmonikus egyensúlyt ér el a weboldal, amely a magyar 22bet casino dinamikus világának felfedezésére hívja a szórakozás iránt érdekl?d?ket. Miközben helyi híreket néz az oldalon, merüljön el az online játékok izgalmas univerzumában. Számos online platformjátékkal és fogadási lehet?séggel a 22bet casino a szerencsejáték varázslatos vonzerejét hozza a képerny?re. Tegyen egy utazást a hagyományos asztali játékokon, a modern játékgépeken és egy izgalmas él? osztói élményen keresztül. Ahogy az Edam-Volendam gazdag örökséget testesít meg macskaköves utcáin, a 22bet casino a véletlen örömét testesíti meg, így a webhely kett?s menedéket nyújt az információkeres?k és a szórakozás számára.

Casino's hebben de laatste tijd aan populariteit gewonnen, vooral online casino's. Dit komt door een aantal redenen, waaronder het feit dat ze handiger zijn dan fysieke casino's en dat ze een spannende gokervaring bieden, waarover u meer kunt vinden op https://onlinecasinosnl.com/casino-bonus/. De stad Nieuw-Volendam is geen uitzondering op deze trend, en er zijn nu verschillende online casino's beschikbaar voor spelers daar. Bezoekers kunnen een verscheidenheid aan online casino's vinden die spellen aanbieden zoals gokkasten, roulette, blackjack en poker. Naast online casino's zijn er ook veel goede fysieke casino's die goed verlicht zijn en ruime gokruimtes hebben met comfortabele stoelen en tafels. Sommige casino's hebben ook grote LCD-schermen waarop de actuele speluitslagen te zien zijn. Online casino's zijn de laatste jaren steeds populairder geworden, en de stad heeft verschillende opties voor spelers. Of u nu op zoek bent naar een veilige en beveiligde online casino ervaring of uw geluk wilt beproeven op enkele van de grootste en beste merken in de business, u zult vinden wat u nodig heeft in Nieuw Volendam.


Nieuw-Volendam in beeld


Laatste nieuws

Ondernemend nieuws

Laatste vacatures

Meest gelezen

Laatste reacties

text ankor text





Ook hier adverteren?








Weer

 

Poll

Dowiedz si? o najnowszych wydarzeniach w Edam-Volendam, od wydarze? spo?ecznych po polityk? miejsk?, aby nad??y? za biciem serca tego malowniczego regionu. Ale emocje na tym si? nie ko?cz? – dla tych, którzy szukaj? innego rodzaju przygody, nasza platforma p?ynnie ??czy geograficzne podzia?y, daj?c wgl?d w legalne kasyno polska. B?d? na bie??co z dynamicznym krajobrazem gier hazardowych w kasynach, zmianami regulacyjnymi i ofert? rozrywkow? w Polsce. Od ol?niewaj?cych ?wiate? warszawskich kasyn po strategiczn? atrakcyjno?? sto?ów do blackjacka i pokera, nasza strona internetowa informuje Ci? o kwitn?cej bran?y legalne kasyno polska. Niezale?nie od tego, czy jeste? urzeczony beztroskim urokiem Edam-Volendam, czy kuszony t?tni?cym ?yciem ?wiatem polskich kasyn, nasza strona internetowa b?dzie dla Ciebie miejscem, w którym znajdziesz ró?norodne informacje i do?wiadczenia.