Kevin Mooijer Algemeen | 28-4-2023 | 3 min. leestijd

‘Sterren 10.000 keer de grootte van de zon’

Sterrenkundige Thomas de Boer kraakt oerknal-claims

Een baanbrekende ontdekking van de James Webb-ruimtetelescoop domineerde de afgelopen dagen wereldwijd de krantenkoppen. De opvolger van de Hubbletelescoop heeft sterrenstelsels waargenomen die niet alleen veel groter zijn dan eerder gedacht, maar ook veel ouder zijn. Verschillende media schreven dat de meest geaccepteerde oerknaltheorie op losse schroeven is komen te staan als gevolg van de ontdekking. Sterrenkundige Thomas de Boer weerspreekt die claim resoluut: ,,De vorming van de eerste sterrenstelsels vond pas een half miljard jaar ná de oerknal plaats”, aldus de Volendammer. ,,Deze nieuwe ontdekking heeft dus géén invloed op de oerknaltheorie.”

Door: Kevin Mooijer

,,Vanwege de enorme tijdschaal is de kosmologie een uitdagend onderwerp”, zegt Thomas de Boer vanuit zijn thuisadres op Hawaii. ,,In haar complexiteit biedt de kosmologie ons de kans om de mysteries van het universum te ontrafelen. De vorming van het heelal ná de oerknal staat centraal in het vakgebied. Je moet je voorstellen dat het universum de eerste 300.000 jaar na de oerknal niets anders heeft gedaan dan uitbreiden. Die uitbreiding is nu, 13,9 miljard jaar later, nog altijd aan de gang, zelfs met een nog veel grotere snelheid dan in de beginperiode. De oerknalexplosie zorgde voor te hete temperaturen om iets te vormen. Pas na die eerste 300.000 jaar koelde het universum af tot zo’n 4.000 graden, waardoor waterstof gevormd kon worden. Elektronen, positronen en andere deeltjes werden uitgestoten en verspreidden zich. Weer veel later werden uit deze deeltjes de eerste sterrenstelsels gevormd. En daar vinden we de aanleiding naar het nieuws over de recente ontdekking.”

‘We hebben het niet over twee keer zo groot als de zon, maar wel 10.000 keer zo groot’

De planeet weggevaagd
De James Webb-telescoop heeft zes vroege sterrenstelsels ontdekt die momenteel worden bestudeerd. ,,De betreffende sterrenstelsels zijn buitengewoon oud en worden bestudeerd om inzicht te krijgen in hoe de allereerste sterrenstelsels in het universum werden gevormd. Wat al duidelijk is, is dat de oer-sterrenstelsels anders in elkaar steken dan de modernere sterrenstelsels. Een kenmerkend voorbeeld is het verschil in grootte. De sterren van de vroege sterrenstelsels waren groter en zwaarder dan de sterren die nu kunnen vormen. Dan hebben we het niet over twee keer zo groot als de zon, maar wel 10.000 keer zo groot. Voor ons op aarde zou dat dus geen lekker zonnetje zijn. Zou zo’n ster onze zon vervangen, dan werd de hele plaat direct weggevaagd.”

Paniek
Hoewel de recente ontdekking revolutionair is, geeft het volgens De Boer geen reden tot paniek. ,,Al ruim honderd jaar worden er door specialisten modellen gemaakt van wat er na de oerknal precies is gebeurd. We dachten dat we het wel redelijk in de gaten hadden, maar met de ontdekking van deze sterrenstelsels zijn er wat haarscheurtjes in het standaardmodel verschenen. Omdat het zo ver weg is en zo lang geleden is, heb je niets tastbaars. Je moet alles met modellen berekenen. Dat een model uiteindelijk breekt vanwege nieuwe inzichten is alleen maar goed. Dat is wat we willen als wetenschappers.”

‘Infraroodtechnologie biedt ons de mogelijkheid om eindelijk waarnemingen te doen die voorheen onmogelijk waren’

De ontdekking van de nieuwe sterrenstelsels kon juist nu worden gedaan omdat de James Webb-telescoop – in tegenstelling tot zijn voorganger de Hubbletelescoop – gebruik maakt van infrarood. Het vermogen van de James Webb-telescoop om door de overvloedige hoeveelheid stof in het heelal heen te prikken is mogelijk gemaakt door het gebruik van infrarood, waardoor het duidelijke beelden kan vastleggen zonder de belemmeringen die de Hubbletelescoop ondervond. Sinds zijn lancering in december 2021 heeft de James Webb-telescoop al 160 wetenschappelijke publicaties opgeleverd, en volgens Thomas de Boer zullen er nog vele volgen. ,,Momenteel wordt er bijvoorbeeld onder embargo onderzoek gedaan naar het centrum van verschillende sterrenstelsels die relatief dichtbij zijn. Infraroodtechnologie biedt ons de mogelijkheid om eindelijk waarnemingen te doen die voorheen onmogelijk waren.”