Voormalig militair Jan Plat leeft nog altijd mee met Afghanistan

‘Je had er nooit heen moeten gaan, dat bovenal'

Jan Plat groeide op in Volendam, maar woont inmiddels al jaren met zijn gezin in Middelie. Defensie liet hij al lang geleden achter zich. Binnenkort is hij 12,5 jaar in dienst bij Brandweer Amsterdam. Hij werkt hier met plezier en is tevens onderdeel van het duikteam. In die hoedanigheid redde hij het leven van enkele mensen. Afgelopen augustus volgde Jan aandachtig het nieuws over de machtsovername in Afghanistan. Jan vertelt: ,,Ik wist dat zoiets wel gebeuren zou. Ik was al benieuwd hoe de Afghaanse regering en het leger de Taliban zouden kunnen tegenhouden. ‘Wij’ waren al uit Uruzgan en de Engelsen waren ook al weg. Binnen een mum van tijd was het alweer een zooi in het land. De mensen hebben niks in stand gehouden van wat er opgebouwd was. Je kon dus al zien: ze doen er ook niet heel veel aan.”
Jan vernam dat de Taliban in de afgelopen jaren al werden opgeleid in hoe een land te leiden. In Qatar werden ze klaargestoomd voor een toekomstige heerschappij in Afghanistan. Nu vindt hij het moeilijk om de situatie in het land te volgen, omdat er nauwelijks journalisten verblijven. Onlangs vierden de Taliban hun machtsovername en daarmee is het land terug bij af. Dat doet de vraag rijzen over de zinnigheid van alle inspanningen om het te verbeteren.
,,Je had er nooit heen moeten gaan, dat bovenal. Misschien is er wel wát bereikt. Je hebt laten zien wat democratie en een moderne economie zijn, hoe je voedsel kunt verbouwen en dergelijke. Maar als je nog steeds veel meer geld krijgt voor papaver om drugs van te maken, dan is de keuze van boeren snel gemaakt. Die leven nog in de middeleeuwen daar. Verbied dit soort mensen zoiets maar, zij moeten ook overleven. Het boeit hen niet wat er hier gebeurt met wat ze verbouwen. Als je het goed had willen doen in Afghanistan, dan had je er vijftig, zestig, zeventig jaar moeten blijven. Dan had je echt rustig de tijd kunnen nemen en waren de Taliban misschien uitgestorven.”

‘Bermbommen werden
vaak ’s nachts
geplaatst met
eenvoudige voertuigen’

Toen Jan werkte in het Aziatische land twijfelde hij al aan het nut van sommige werkzaamheden. ,,In de stad Tarin Kowt moesten we bijvoorbeeld betonnen vuilnisbakken bouwen. De mensen daar weten niet eens wat vuilnis is en dumpen gewoon alles. Ook moesten we een hele rij met openbare toiletten maken, terwijl de bevolking totaal niet gewend is aan onze sanitaire voorzieningen. Ze maakten er wel gebruik van, maar gingen dan op de bril staan. De week erna kwamen we daar weer terug en toen was het er een troep van jewelste. Dit is lachwekkend, maar ook wel treurig natuurlijk. Wij denken dan: dit is een goed idee. Terwijl je eerst tien stappen terug moet in wat je wilt bereiken.”
Jan verhaalt nog eens over hoe het Nederlandse leger in Afghanistan terechtkwam. Na 9/11 wilden de VS de Al Qaida-trainingskampen in het land aanpakken. Met ‘special forces’ gingen ze te werk en bestreden de Taliban daarmee succesvol. Daarna ging het mis. ,,De focus kwam toen te liggen op Irak, om een of andere gekke reden. Het verloederde toen langzaam in het land. Daarom kwamen de Amerikanen in 2005 bij de Navo en Nederland terecht. Allerlei landen kregen toen een provincie toegewezen. Eigenlijk had je het in het begin al anders moeten regelen en dat vergeten veel mensen. Misschien was het wel gelukt als ze Irak achterwege hadden gelaten.”
De situatie in Afghanistan is complex. Er was geen sprake van een zichtbare vijand die je makkelijk kunt bestrijden toen Jan en zijn collega’s er waren. Aanhangers van de Taliban kom je in allerlei geledingen van de bevolking tegen. Daarom kwam het gevaar meestal uit onverwachte hoek. Bermbommen werden vaak ’s nachts geplaatst met eenvoudige voertuigen. Er was daardoor sprake van een soort guerrillaoorlog. Dus geen strijd met twee legers tegenover elkaar. Vanwege die reden was het moeilijk om de Taliban te bestrijden en konden zij zich schuilhouden. Zoals gebleken is, kwamen ze weer tevoorschijn toen het gevaar geweken was.
Jan begreep het wel dat Amerika uiteindelijk besloot Afghanistan te verlaten. De oorlog duurde al lang en er zat weinig verbetering in de situatie. Het gevolg daarvan was wel dat men moest accepteren dat de Taliban zouden terugkeren. Jan wist net als vele anderen dat dit zou gebeuren en heeft daarom zijn bedenkingen bij de houding van de Nederlandse regering.
,,Die minister Kaag was totaal niet geschikt en de toenmalige minister van Defensie ook niet. Ik vind het naïeve en domme mensen, daar heb ik geen andere woorden voor. Het is mij niet bekend in hoeverre ze zich hebben laten informeren, maar de ambassade daar waarschuwde ze vaak genoeg. Daar werd niet naar geluisterd, want ze waren met andere dingen bezig, zoals de ‘functie elders-rel’. Nu komt Kaag mogelijk weer op dezelfde post terecht, omdat zij zogenaamd het meest ervaren is. Terwijl er levens in gevaar zijn gebracht van mensen die voor Nederland werkten. Er waren tal van opties om hen beter en sneller te evacueren. Ik ben wel benieuwd of ze daar nog naar gekeken hebben.”

‘Ik vind het
naïeve en domme
mensen, daar heb
ik geen andere
woorden voor’

Toen Jan een documentaire van Sinan Can over Afghanistan zag, herbeleefde hij weer zijn periode in het land. Op beelden zag hij plekken waar hij ooit zelf liep. Laatst bekeek hij ook nog foto’s uit die periode. Hij kan er gelukkig vooral met een goed gevoel op terugkijken. ,,Je denkt alleen wel dat het een gemiste kans is geweest. Ik heb nooit last gehad van mijn periode in Afghanistan. Alleen schrok ik toen ik terugkeerde wel extra van vuurwerkbommen. Je bent gewend om daarop te reageren, maar gelukkig ging dat op een gegeven moment weer over.”
De Volendammer was twintig toen hij als jonge soldaat werd uitgezonden naar Afghanistan. Soms denkt hij weleens: het had anders kunnen aflopen. Maar hij is ook in zijn huidige werk gewend dat een bepaalde mate van gevaar erbij hoort. ,,Het is een soort spanning om door te gaan waar andere mensen dat niet meer kunnen. Ik leef dan wel op in die momenten. Je bent dan echt scherp en al je zintuigen staan aan. Ik heb het denk ik tot een kunst verheven om op spannende momenten open te blijven te staan, te blijven praten, te blijven voelen. Sommigen worden juist stiller en ‘kokeren’ zich. De veiligheid staat uiteraard voorop. Als je wordt blootgesteld aan gevaar, dan moet je weer terug naar een veilige situatie. Dit soort routines heb je ook in andere sectoren, zoals de bouw.”
Jan koos voor de brandweer toen zijn contract bij Defensie afliep. Soms vond hij het jammer dat hij wegging bij het leger, maar achteraf is dit wel de juiste keuze geweest. Als hij er was gebleven, had hij moeten verhuizen en dat was voor hem geen optie. Wat betreft persoonlijke ontwikkeling leerde hij een hoop als soldaat. Hij werd er vroeg volwassen door. Al merkte hij wel dat je aan een hoop soldatenvaardigheden niet zoveel hebt in het dagelijks leven. Behalve dan zijn behaalde vrachtwagenrijbewijs. Hij is nu blij dat hij zijn periode in het leger meemaakte. En zijn verblijf in Afghanistan, dat was ook niet alleen kommer en kwel.
,,Je hebt er prachtige vergezichten met bergen met besneeuwde toppen. Het is een fantastisch mooi land, het mooiste waar ik ooit kwam. Afghanistan is zo onherbergzaam, dat kunnen wij niet eens bevatten. Alleen bij de rivieren is het groen, voor de rest is het dor. Dat heeft ook zeker zijn schoonheid. Je wordt echt niet alleen maar onder vuur genomen. Vaak sta je ook gewoon stil en geniet je van het prachtige open landschap. Hopelijk doen de Taliban iets goeds met het land en gebeuren er geen onmenselijke dingen meer zoals in het verleden. Ik blijf het in ieder geval volgen.”