Volendamse Doctor in de Mediterrane Archeologie geeft tevens les aan universiteit

Kimberley graaft het verleden op

De meeste mensen kennen het verhaal wel, maar degenen waar het om gaat willen het niet horen: je wilt iets bijzonders gaan studeren, maar iedereen waarschuwt je dat er geen werk in dat vakgebied te vinden is. Voor Kimberley van den Berg ging het net zo. ,,Ik wilde van jongs af aan al geschiedenis gaan studeren, maar hoe zou ik na mijn studie dan mijn geld kunnen verdienen? Zou ik leraar moeten worden? Of in een museum werken?”
Kimberley’s hele jeugd stond in het teken van de Oudheid. Ze keek als meisje alleen naar zenders als National Geographic en Discovery Channel, en las uitsluitend boeken over de geschiedenis van de mens. Vanwege de nauwe verbinding tussen geschiedenis en archeologie, raakte de Volendamse steeds dieper verworteld in de opgravingswereld. ,,Toen ik op mijn achttiende m’n atheneum-diploma haalde op het Don Bosco College, moest ik toch bepalen wat ik wilde gaan studeren. Ik bezocht verschillende open dagen van universiteiten en probeerde tijdens die bezoekjes bewust presentaties over studies als geschiedenis en archeologie te mijden. Ik was bang dat ik mezelf, in mijn enthousiasme, zou inschrijven en dan vervolgens zonder baan zou komen te zitten.”
Crime scene investigation
Na het bijwonen van verscheidene presentaties over uiteenlopende studies, zag Kimberley het somber in. ,,Bij iedere presentatie dacht ik ‘leuk, maar het is geen archeologie’. Het was allemaal niks voor mij. Tot ik op gegeven moment langs een man liep, die op het punt stond een presentatie te gaan geven die ik wél interessant vond. Hij riep dingen als ‘archeologie is crime scene investigation en geschiedenis! Het is alles in één en er is onbeperkt werk in te vinden! Dit móét je gaan doen!’ Daar ging mijn plan, om archeologie te vermijden. Toen zijn presentatie klaar was, wist ik dat ik het zou gaan doen, ongeacht wat mensen zouden zeggen. En het leuke is, de man die de presentatie gaf, is later mijn collega geworden.”
Kimberley startte de studie Archeologie en Prehistorie aan de Vrije Universiteit Amsterdam (VU). ,,Het was als een droom die uitkwam. In het eerste jaar mochten we gelijk veldwerk doen om de basisvaardigheden van het opgraven onder de knie te krijgen, en we kregen er ook nog eens studiepunten voor. Ik koos er uiteindelijk voor om de mediterrane kant op te gaan. Uiteraard wordt je dan van harte aanbevolen om in het tweede of derde jaar van je studie veldwerk te gaan doen in het gebied waar je jezelf in wilt specialiseren.”
Na het afronden van haar bachelor schreef Kimberley zich in 2008 in voor de master Oudheidstudies. Tijdens deze masteropleiding worden voor veldwerk geen studiepunten meer uitgekeerd. ,,Sindsdien spendeer ik al mijn vakanties aan opgravingen in het mediterrane gebied. Dus tijdens mijn master was ik twee zomervakanties in Griekenland om zo actief te blijven in mijn vakgebied. Dat zijn dan je vakanties.”
De ambitieuze archeologe in de dop koos voor een researchmaster, die twee jaar duurt, in plaats van een normale master van één jaar. ,,Ik wist dat als ik voor de researchmaster toegelaten zou worden, ik meer kans zou maken om een promotietraject in te mogen gaan, waardoor je vervolgens kan promoveren tot doctor.”

‘Mijn wetenschappelijk onderzoek
ging over contacten tussen
Italië en Griekenland rond
1200 voor Christus’

Zo gezegd, zo gedaan. Kimberley werd toegelaten tot de researchmaster en schreef een onderzoeksvoorstel dat beoordeeld werd door de Nederlandse Organisatie voor Wetenschappelijk Onderzoek (NWO). ,,Ik had het geluk dat mijn onderzoeksvoorstel er doorheen kwam bij de commissie. Ik kreeg één van de zeventien nationale beurzen die dat jaar beschikbaar waren voor de hele Geesteswetenschappen. Dankzij de beurs heb ik vier jaar lang betaald onderzoek kunnen doen. Mijn onderzoek ging over contacten tussen Italië en Griekenland tijdens de zogenaamde bronstijd-ijzertijd overgangsperiode, rond 1200 voor Christus.”
Tijdens die bewuste periode woedde er een grote crisis in het oostelijk mediterrane gebied. Beschavingen vielen en volledige landen werden verwoest. ,,Wat gebeurt er in zo’n situatie met contacten tussen verschillende regio’s? En specifiek; tussen Italië en Griekenland? Die contacten bleken tijdens de crisis gewoon door te gaan. Hoe kan dat? Dat is wat ik heb proberen te onderzoeken”, licht de Volendamse toe.
De reden dat Kimberley haar onderzoek richtte op de late bronstijd - en niet op het bekende Romeinse tijdperk - is simpel. ,,De Grieken en Romeinen weten we allemaal wel, daar is zoveel over gevonden. Ik was benieuwd naar wat er daarvoor gebeurde, vooral in Griekenland. De VU was destijds gericht op veldwerk in Italië, waardoor ik de connectie heb gemaakt tussen mijn interessegebied, Griekenland, en het aangeboden veldwerkgebied, Italië. Ik kwam tot de onderzoeksvraag: connecties tussen Italië en de Griekse wereld in de bronstijd.”
Het traditionele beeld is dat er in Griekenland in de bewuste tijd al complexe beschavingen leefden, maar in Italië nog niet. ,,De eerste Grieken (Myceners, red.) beschikten over grootschalige technologie. Ze maakten bijvoorbeeld gebouwen en hoge muren van steen. Dat vergt planning en organisatie. We hebben kleitabletten gevonden waaruit bleek dat ze aan boekhouding deden: zoveel schapen zijn daarheen gegaan, zoveel zakken graan zijn daarheen gegaan. Ze hadden politieke centra die controle over bepaalde gebieden hadden, ze deden aan belasting en ga zo maar door.”
Egyptenaren
,,In Italië was het simpeler. Daar hadden ze ook wel leiders en contacten met de buitenwereld, maar het was minder ver ontwikkeld. Desalniettemin komt er rond 1200 v. Christus een aantal technologische innovaties uit Italië naar Griekenland, zoals bijvoorbeeld geavanceerde bronzen zwaarden of nieuwe soorten kledingspelden. Daardoor is het des te interessanter dat deze gebieden met elkaar in contact stonden en deze contacten behouden bleven ten tijde van crisis.”
Op de vraag of de Myceense beschaving zelf tot de benodigde kennis is gekomen, of dat ze bijvoorbeeld hulp van de Egyptenaren hebben gehad, antwoordt Kimberley enthousiast: ,,Dat is een mooi voorbeeld van een vraagstuk waar archeologen zich mee bezighouden. Maar de vraag beantwoorden kan ik helaas niet. We hebben er simpelweg (nog) geen antwoord op. Er zijn verschillende meningen van wetenschappers over, maar wie het bij het juiste eind heeft weten we niet.”
De Volendamse neemt de gelegenheid om het vraagstuk breder in te zetten. ,,Je vraagt je af in hoeverre de contacten met andere beschavingen invloed hebben gehad op de levens- en werkwijze van de beschaving in kwestie. Zo zou je de vraag dus ook kunnen stellen over Italië en Griekenland; in hoeverre hielp Griekenland Italië verder met technologie, en andersom?”
Een interessante gedachte, helemaal wanneer je beseft dat de Egyptenaren nog eens duizenden jaren eerder al in staat waren geweest piramides te bouwen. ,,Men gaat er vaak ten onrechte van uit dat de tegenwoordige mens slimmer is dan mensen van vroeger. Denk bijvoorbeeld aan documentaires over piramides. Vaak is de conclusie dan ‘ze hadden geen motoren, dus zijn er aliens in het spel geweest om de piramides te helpen bouwen’. Daarmee doe je de mensen van toen echt tekort. De mens uit die tijd beschikte over hetzelfde denkvermogen als wij, alleen de technologie was nog niet zover doorontwikkeld als tegenwoordig. En wat het mysterie van piramides bouwen betreft; ze maakten hellingbanen, gebruikten hefbomen en de bouwstenen werden door duizenden manschappen vervoerd over rollende balken.”

‘Ik spreek Nederlands, Engels,
Frans, Duits, Italiaans en Grieks,
als promovendus word je gestimuleerd
om op buitenlandse congressen
te gaan spreken’

In 2010 haalde Kimberley haar masterdiploma en startte ze haar promotieonderzoek. ,,Ik startte het onderzoek door werk van andere wetenschappers - die al in dat gebied hebben gewerkt - te gaan bestuderen. Helaas schrijven zo’n beetje alle onderzoekers in hun eigen taal en is het dus raadzaam om meerdere talen te leren. Ik spreek nu Nederlands, Engels, Frans, Duits, Italiaans en Grieks.”
Dit talenpakket is voor de archeologe van groot belang. ,,Als je promovendus bent word je gestimuleerd om op buitenlandse congressen en bij colleges op universiteiten te gaan spreken. Dat doe je dan meestal in het Engels, maar het is toch fijn om het werk van collega’s die in hun eigen taal presenteren of schrijven, te kunnen volgen.”
Naast haar werkzaamheden als spreker was Kimberley ook actief bij opgravingen. ,,Doordat je het grootste deel van het jaar studeert of werkt, plan je de vakanties in voor veldwerk. Vanwege het korte aantal weken dat je hebt, moet je de tijd optimaal benutten. Het tijdgebrek, in combinatie met de warmte in het mediterrane gebied, zorgt dat we ’s ochtends om 6 uur al starten met de opgraving. We werken dan tot een uur of 2 ’s middags door, waarna het echt te warm wordt. Dan gaan we lunchen en vervolgens houden we siësta.”
,,Na het uitrusten werken we ’s middags verder met het die dag opgegraven materiaal. Scherven wassen, rapporten schrijven en alle vondsten inventariseren. Dan is het tijd voor avondeten, gevolgd door een paar borrels, en dan erop.” Het feit dat een opgraving voor archeologen zowel werk als vakantie is, zorgt vaak voor een goede sfeer. ,,Het is altijd erg gezellig. Iedereen zit er met hetzelfde doel en we slapen vaak op bijzondere locaties. Tijdens een opgraving in Italië sliepen we op veldbedjes in het gebouw van een lagere schoolgebouw, maar in principe was dat prima. In Griekenland heb ik meegemaakt dat we in een bouwval sliepen. Een onafgemaakt huis dat we huurden van een boer. Door dat hele huis stonden veldbedjes met daarin vermoeide archeologen. En dat sfeertje is nou juist de charme van het vak.”

Verloofde stel woont
8.000 kilometer uit elkaar

Tijdens een opgraving in Griekenland van een Amerikaanse universiteit ontmoette Kimberley haar verloofde, Kyle. ,,Ik meldde me in mijn vrije zomer aan bij de opgraving omdat het dicht bij mijn onderzoeksgebied lag en ik wilde de feeling van het veldwerk niet kwijtraken. Om een lang verhaal kort te maken; ik kwam op woensdag aan en op zaterdag had ik een relatie”, zegt ze lachend. Inmiddels zijn Kyle, die ook doctor in de archeologie is, en Kimberley 7,5 jaar samen.
Vanwege het feit dat een vast contract bemachtigen een bijna onmogelijke taak is in de wereld van de archeologie, is het verloofde stel genoodzaakt om 8.000 kilometer uit elkaar vandaan te wonen. Kyle woont in Amerika en focust zich op het promoveren tot professor en Kimberley woont in Volendam en richt zich sinds 2018 meer op het geven van onderwijs. ,,Onze ambitie en droom is om zo snel mogelijk samen te wonen en te trouwen. Het mooiste zou zijn als ik door het jaar heen onderwijs kan geven en in de zomer met Kyle samen naar opgravingen kan gaan.”
De zomer van 2017 betekende een kantelpunt in Kimberleys carrière. ,,Mijn onderzoek was afgerond en werd opgestuurd naar de leescommissie. Toen ik dat liet bezinken, kwam ik tot de conclusie dat ik de afgelopen twaalf jaar archeologie gestudeerd had. Mijn ideeën waren even op en ik had geen motivatie om nog een onderzoeksvoorstel te gaan schrijven. Daarnaast beviel het idee van wat meer zekerheid betreft baangarantie en een vast inkomen me ook wel.”
In diezelfde periode kwam er op de VU voor twee jaar een parttime baan vrij. ,,De begeleider uit mijn studietijd nam een halve sabbatical en hij vroeg mij of ik de baan wilde oppakken. Ik zou moeten gaan lesgeven op bachelor- en masterniveau, op mijn oude universiteit, voor de opleiding die ik zelf gevolgd heb, met mijn oude leraren als collega’s.”
Tandprothetiek
De archeologe ging de uitdaging aan en geeft tegenwoordig les in vakken als mediterrane pre- en protohistorie, From Finds to People; Imagining the Past en verschillende praktijkgerichte vakken. Samen met haar studenten trekt Kimberley erop uit naar musea om met origineel materiaal te werken. Naast het geven van les, is ze inmiddels ook secretaris van de opleidingscommissie. In deze functie is ze verantwoordelijk voor het bewaken van de kwaliteit van het onderwijs. ,,Dit is natuurlijk een hartstikke leuke baan, maar het is parttime en ik heb maar twee jaar zekerheid. Dus ik ben ook verder gaan zoeken naar wat ik nog meer zou kunnen doen.”
Al gauw bleken Kimberleys kwaliteiten ook breder inzetbaar. ,,Mijn vader, die tandprotheticus is, had een collega die ik hielp met huiswerk over onderzoeksmethoden. Nadat ze was afgestudeerd kwam ze op LinkedIn een bericht tegen waarin stond dat haar opleiding een docent zocht voor dat vakgebied. Ze stuurde de vacature naar me door en in eerste instantie dacht ik ‘ze zien me al aankomen’, maar na het even te laten bezinken dacht ik ‘onderzoek is onderzoek’. Ik ging ervoor.” Volendams nieuwste doctor schreef een motivatiebrief en werd op gesprek uitgenodigd. ,,We voerden een erg leuk gesprek op de Hogeschool Utrecht en tot mijn verrassing werd ik aangenomen. Momenteel zijn we bezig om voor tandprothetiek een officiële bachelor-opleiding te maken. Samen met collega’s ben ik druk bezig om de aanvraag af te ronden. Als dat lukt wordt de opleiding vanuit de overheid bekostigd en komen er weer banen beschikbaar voor leraren. Ik geef op de Hogeschool Utrecht parttime het vak onderzoeksvaardigheden, maar ik vind het zo leuk dat ik het best fulltime zou willen gaan doen!”

Nieuwsgierig geworden?
Op 9 maart is er een open dag op de UvA voor de bacheloropleidingen die de UvA en VU samen aanbieden op het gebied van Oudheid. Diezelfde datum wordt aan de VU voorlichting gegeven voor de gezamenlijke masteropleidingen.
Tegenwoordig wordt studenten bij Hogeschool Saxion (Deventer) de kans geboden om op HBO niveau archeologie te studeren. Op universitair niveau is het mogelijk om archeologie te studeren aan de UvA en VU in Amsterdam, en aan de universiteiten van Groningen en Leiden.