Edam-Volendam als eerste van Nederland aan de slag met delen van IJslands model
n
(Door)Start richting gezonde toekomst
Is het beeldvorming of realiteit? Wordt er echt veel alcohol en drugs gebruikt door jongeren. Verhalen genoeg, van ouders van verscheurde gezinnen. Jongeren beamen het. Het is gemeengoed. Hier, maar ook elders. In IJsland ging de overheid de problematiek vooruitstrevend te lijf. Met aansprekende resultaten. Edam-Volendam gaat als eerste gemeente in Nederland de vertaalslag maken, om (delen van) het Scandinavische model lokaal te implementeren. Gedurfd, want er zal straks een cultuuromslag voor nodig zijn, gewoonten van vroeger moeten worden doorbroken. Vandaar dat het project ook LEF gaat heten. Voordat het zover is, wordt eerst inzichtelijk gemaakt of en wat de problematiek behelst. De daarvoor aangestelde Ina Koning, universitair docent Sociale Wetenschappen aan de Universiteit van Utrecht, doet al meer dan twaalf jaar onderzoek op dat gebied en gaat het als onderzoeksleider op wetenschappelijke basis benaderen.
Het is een historisch moment, deze breedgedragen poging tot bewustwording en verandering. Veel initiatieven gingen eraan vooraf, uitgerekend ook één uit de koker van Dr.Ina Koning, die naderhand in 2011 met de wetenschappelijke publicatie ‘Alcoholgebruik onder jongeren in Volendam; een beschrijving van de verkrijgbaarheid, de opvoeding en alternatieve activiteiten’ kwam, maar ook rapporteerde over de effecten van alcoholpreventie op school en het effect van de betrokkenheid van ouders.
Eerder, tussen 2003 en 2007, ging ze namelijk met een groepje dorpsgenoten als pioniers van ‘De Gezonde Toekomst’ langs de scholen. Toen al gingen de verhalen van jeugdig en overmatig alcohol- en drugs ge- en misbruik. Toch werden de wenkbrauwen recentelijk door menigeen gefronst toen wethouder Vincent Tuijp aankondigde met het IJslandse model aan de slag te willen en vooral ook sport, muziek en cultuur als alternatieven te willen aanbieden. Is het wel zo erg? Scheren we nou niet hele generaties over één kam? Denken we als gemeentebestuur echt verschil te kunnen maken?
Tuijp hoort het aan en neemt het mee. ,,Zo ver ik heb begrepen, als we kijken naar het IJslandse verhaal, is dat het daar twintig jaar heeft geduurd voordat ze resultaten hebben geboekt. Ze hebben daar eerst onderzoek verricht en een nulmeting vastgesteld, waarna je constant blijft onderzoeken en interveniëren aan welke knoppen je precies moet draaien. Bij elke behandeling in de gemeenteraad heb ik ook gezegd dat dit een verhaal van de lange adem is. Je moet niet verwachten dat je meteen na de zomer al grote verandering merkt, die illusie heb ik niet.”
,,Ik snap dat het vragen oproept bij gemeenteraadsleden. Er zijn in het verleden immers meer pogingen gedaan, maar het is nooit geborgd in de organisatie. Door jezelf met een full-commitment voor langere tijd ergens iets aan te verbinden.”
,,Ik heb proberen over te brengen dat het ons als gemeentebestuur echt ernst is en dat we niet meer op ad hoc basis zaken willen doen, maar de aanpak van de alcohol- en drugsproblematiek echt willen borgen.”
,,En als mensen vragen of het probleem wel zo groot is, dat is ook waarom we Ina als autoriteit hebben binnengehaald. Dat moet je onderzoeken.” Koning: ,,Mensen kunnen zeggen: de jeugd begint te jong met drinken of drinkt teveel, maar dat moet eerst worden aangetoond en over welke doelgroep hebben we het dan? Daarom gaan we alles eerst in kaart brengen. Dat doen we met alle betrokkenen, van de gemeente tot de horeca, jongeren, ouders, scholen. We zullen ook eerst een gesprek voeren met de jongeren over hun ideeën rondom het alcoholgebruik in onze gemeente, voordat zij een vragenlijst invullen.”
‘Als we in kaart hebben hoe groot
het probleem van alcohol- en drugsgebruik
hier is en welke factoren hierin belangrijk zijn,
kunnen we wellicht delen
van de IJslandse aanpak hier toepassen’
,,Als we het goed in kaart hebben gebracht, kunnen we bepalen waar we ons op moeten focussen en welke aspecten van het IJslandse model kunnen worden toegepast op wat wij hier zien. Dat model is heel mooi, maar IJsland is geen Edam-Volendam. Het interessante aan de opbouw van dat model is echter dat je onderdelen kunt kiezen, qua activiteiten die aansluiten op wat lokaal gevraagd wordt.”
Even terugblikkend, op het initiatief van toen – De Gezonde Toekomst – met, achteraf gezien, voortschrijdend inzicht. ,,Achteraf gezien was de tijd er nog niet rijp voor. Onze insteek als vrijwilligers was: ouders en jongeren informeren op basisscholen met als doel dat ouders een afgewogen keuze konden maken of en wanneer ze hun kind alcohol zouden laten drinken. Er was echt wel draagvlak onder de ouders, iedereen wil tenslotte het beste voor haar of zijn kind. En we kregen ook te horen dat die groep toen steun nodig had vanuit de andere hoek. ‘Want ik kan mijn kind op zaterdag niet aan een stoel vastbinden. Dus als mijn kind wel de kroeg in komt, als mijn kind wel alcohol kan kopen bij de slijter, dan wordt het voor mij als ouder moeilijk gemaakt’, zo stelden ze.”
,,Nu is de tijd er veel meer rijp voor. In de tussentijd is de leeftijd van alcohol drinken opgeschroefd naar 18 jaar en neemt de gemeente onder aanvoering van Vincent ook al de nodige initiatieven. Nu komt de ondersteuning dus ook vanuit die andere hoek en dat is wat ouders nodig hebben. De toenmalige wethouder probeerde dat ook, maar kreeg het in de andere lagen niet genoeg van de grond.”
Tuijp: ,,Je kunt als wethouder nog zo graag willen, maar je hebt wel een platform nodig met mensen die dat ook zo voelen. Er moeten wat heilige huisjes omver en misschien leefde destijds bij sommige de gedachte van ‘laat het daarom maar even zo’. Dan wordt het als wethouder vechten tegen de bierkaai.”
Landelijke cijfers maken duidelijk dat jongeren gemiddeld op hun veertiende met alcohol beginnen. Koning: ,,In 2013 is onderzoek gedaan met de vraag aan jongeren of ze het opschroeven van de leeftijdsgrens naar 18 jaar zelf een goed idee vonden en tachtig procent vond dat oké. Vorig jaar heb ik dat bij mijn studenten, 150 in totaal, nog eens onderzocht en de uitkomst was dezelfde.”
,,Tuurlijk kennen de we hulpvraag van ouders, dat er wat moet gebeuren. Maar uit nationaal onderzoek blijkt ook, als je kijkt naar hoe ouders er in staan en of ze vinden dat hun kind wel of niet vóór hun achttiende mogen drinken en de manier waarop ze daarover praten met hun kind, dat dat sterk verbeterd is de afgelopen jaren.”
‘Verschillende gemeenten
houden onze pilot in de gaten’
Tuijp: ,,Ik heb veel reacties gekregen van ouders, ze hebben handvatten nodig. We merken nu dat het momentum daar is. Naar aanleiding van de themaraad met de aankondiging dat we iets met het IJslandse model willen, heb ik ook veel mails gekregen van mensen die in gesprek willen over ideeën waarvan zij denken dat die goed zijn om te doen. De valkuil is dat we lukraak gaan roepen dat we dát en dát moeten gaan doen. Misschien stoppen we dan namelijk tijd en energie in iets wat helemaal niet aanslaat. Daarom is dat eerste onderzoek zo belangrijk, anders heeft het geen effect op hetgeen we beogen. Ina heeft door al haar onderzoek en studies al heel veel expertise, is ook Volendamse van origine en weet hoe een en ander in elkaar steekt.”
Koning: ,,Ik heb me verdiept in het IJslandse model, over alles wat daarover is gepubliceerd. En ik ben met het Trimbos Instituut in gesprek. Zij wil het model hier landelijk gaan uitrollen en brengen vanuit hun coördinerende rol in kaart welke gemeenten geïnteresseerd zijn in het IJslandse model. En gaan ook kijken wat wel en niet gebruikt kan worden, zoals er ook een studiereis gepland is naar IJsland. Wij willen hier in Edam-Volendam wat sneller, ook al denken de mensen hier dat het niet snel genoeg gaat.”
Tuijp: ,,Op die manier vormen we met onze gemeente wel een pilot voor elders in het land. Tijdens het regionale overleg heb ik er over verteld en volgden er ‘wauw- reacties’. We worden door verschillende gemeenten in de gaten gehouden.”
Koning: ,,Wat ze in IJsland hebben gedaan, is geen hogere wiskunde. Ze hebben het heel slim aangepakt en puzzelstukjes bij elkaar gelegd en dat is wel heel mooi. Ik mis wel wat ze precies hebben gedaan aan ouderbetrokkenheid en welke activiteiten precies welke automatismen in gang hebben gezet. Maar het is wel heel mooi en goed dat zij over de hoofdlijnen hebben gerapporteerd en dat alles in Europa is uitgezet.”
Tuijp: ,,IJsland is met 300.000 inwoners een grote stad, niet te vergelijken met hier. De stappen die ze daar onder meer hebben genomen is het instellen van een avondklok, om 22.00 uur. Dan mag je alleen onder begeleiding nog naar buiten. Bedoeld om ouders een handvat te geven en afspraken te kunnen maken met de jongeren. Ze hebben alcoholreclames in de ban gedaan. En de alternatieven die zij hebben geboden, sport en vrijwilligerswerk, dat is heel concreet, daar hebben ze financiën voor vrijgemaakt en dat hebben wij ook al klaarliggen.”
Koning: ,,De kracht van het model is dat je kunt ontdekken welke elementen ervan wel en niet geschikt zijn voor ons.” Zoals Koning de kracht van voorlichting kent. ,,Voorlichting is een voorwaarde voor het laten slagen van welke andere activiteit dan ook. Dat heb je nodig om draagvlak te creëren. We willen ook weten van betrokkenen, hoe ze over zaken denken. Je moet het inzichtelijke en meetbaar maken. Je meet ook de kennis van de jongeren. Wat weten ze over de gevolgen, weten ze wat te doen in een situatie als ze liever niet willen drinken?”
Tuijp: ,,We hebben één keer de kans om het goed te doen. Ina en haar staf moeten dus de ruimte krijgen. We zien maatschappelijk iets wat we niet willen en dat willen we veranderen. Het wordt een spannende exercitie. Het wordt tijd dat we niet gaan doen wat we dénken dat goed is, maar dat het ook onderbouwd gebeurt.”
Ina: ,,Het is heel goed dat de gemeente deze concrete stap zet. Want daarmee begint het wel. We hebben afgesproken dat we het straks, als we onderzoeksresultaten hebben, maar ook als we straks een richting hebben gekozen en verder zijn, presenteren zoals het is. En het niet mooier maken of slechter maken.”
