Een lichtend voorbeeld

Koninklijk onderscheiden Johan Buijs redde tientallen levens, maar is zelf niet meer te redden...

Door: Eddy Veerman

In het huis hangen talrijke wenskaarten aan een lijn; de bossen bloemen en ballonnen in de vorm van een hart herinneren aan die maandagavond, vorige week. Toen Johan Buijs in de kazerne, in het bijzijn van naaste familie en collega’s, erkenning kreeg voor wat hij heeft betekend voor onze gemeenschap. Het brandweerkostuum met de Koninklijke onderscheiding hangt zichtbaar in de huiskamer. Emotioneel en indrukwekkend was het eerbetoon die avond: het applaus, de zwaailichten, de sirenes, de gesproken woorden en de erehaag van de collega’s.

Het is zichtbaar dat de ziekte in enkele maanden als sloper heeft opgetreden. Johan is tientallen kilo’s kwijt. Zijn stemgeluid is ook aangetast. Johan vraagt in het begin of zijn vrouw Hilda het woord wil doen. ,,Ik zit er bij, maar kan slecht praten en mijn gehoor is minder.” Maar met de kracht die hij nog bij elkaar kan rapen, mengt de zoon van een Edamse moeder en Volendamse vader zich alsnog in het gesprek. ,,De kraan is mijn lust en mijn leven. Echt m’n lust en mijn leven”, zegt hij over zijn huidige werk als kraanmachinist. ,,Ik zit nu zeven jaar bij Mick. Daarvoor heb ik veel gewerkt in speciaal transport, kranen, ik was altijd met hydrauliek in de weer. Als vrachtwagenchauffeur was ik soms de hele week van huis, sliep ik op de vrachtwagen.”

"Ik wilde dat ook, met zwaailichten rijden"

En dan die andere liefde: de brandweer. Hij pakt zijn telefoon en toont een foto… van de rouwkaart. Zijn rouwkaart. Met daarop zowel zijn kraan van Mick als een brandweervoertuig. ,,Dat komt ook op mijn grafsteen. Als kind had ik het al: de kick van het op de fiets achter de brandweer aan sjezen. Ík wilde dat ook, met zwaailichten rijden. ‘Als jij dat leuk vind, probeer het en ervaar het’, zeiden mijn ouders.”
,,Toen ik zestien was, kwam ik eerst bij de jeugdbrandweer in Edam. Samen met Maurice Dorsman. Daarna bij de repressieve dienst. Ik wilde eigenlijk timmerman of metselaar worden. Destijds zat ik bij HSB Bouw. Daar zei de uitvoerder op een gegeven moment: ‘Vrachie, met die hamer in je hand kom je er niet. Jij kan beter een stuur in je handen hebben’. Ik reed toen al bouwmateriaal rond. Hij had wel gelijk. Al was ik in de veronderstelling dat ik een uitstekende timmerman was. Daarna ben ik de chauffeurs-kant op gegaan, ben ik gaan ontdekken wat er te doen was. Als jochie was ik ook altijd al in de weer bij de boer die achter ons woonde, met trekkers en karren.”
Wat het rijden voor hem betekent? ,,Je doet je werk. En het geeft vrijheid. Het rijden met groot materiaal, dat beviel me. En ik wilde graag op een grote wagen, daarvoor haalde ik alle benodigde rijbewijzen.” Zo kwam hij ook bij de echte brandweer. ,,Ik werd geaccepteerd en mocht mee. Dan ga je met alle mogelijke uitrukken mee. Toen kon je ook nog overal mee en kwam je overal bij. Je ziet verminkte lichamen, je ziet verdronken lichamen, je ziet alles. Gebeurtenissen die je nooit meer vergeet, zoals het dodelijk ongeluk met een Edamse vrouw, de drie politie-agenten die te water raakten en verdronken. En de Nieuwjaarsbrand, waarbij ook bekenden tot de slachtoffers behoorden. En de jongeren die mij die nacht wel herkenden, maar ik hen niet meer.”
Hij gaat nog verder terug in de tijd. ,,Ik weet nog, mijn allereerste klus. Een auto te water, de bestuurder zat er nog in. Ik ging er heen, het was donker. Je bent jong, je gaat een beetje populair lopen doen. Bleek het hoofd van het lichaam weg te zijn. Dan moet je zoeken… Na die klus lag ik net een half uur in bed toen de telefoon weer ging. Een auto te water met mensen er in. ‘Maar ik kom net terug’, zei ik. ‘Dat weet ik…’, klonk het aan de andere kant van de lijn. Dan moet je dus gewoon doorpakken.”

Oprakelen
Hoe hij daar mee omging? ,,Je krijgt ondersteuning na afloop, maar je moet het zelf verwerken en er over praten. Want de volgende dag kan er weer iets gebeuren. Ik praatte er zelf niet zo heel veel over en ga ook nooit de dingen oprakelen. Het er mee omgaan is per persoon verschillend.” Hilda: ,,Dan is het aan mij om op te letten of hij zich na verloop van tijd anders ging gedragen, maar hij heeft er eigenlijk nooit last van gehad.” Hij beseft dat zoiets soms ook in een later stadium kan opbreken. ,,Een collega van de Edamse brandweer werd nog niet zo lang geleden met post traumatische stressstoornis geconfronteerd. Het kan er altijd later uitkomen. Als het nodig is, moet je het er wel uit gooien. Maar ja, je moet jezelf wel kunnen uiten.” Nooit liep zijn emmer over. Hilda: ,,Het was eerder dat er tijd ontbrak om nóg meer te gaan doen.” Johan: ,,Op een gegeven moment heb ik vanwege de drukte bij de KNRM moeten stoppen.”

"Waarom ik nou? Ik heb een vrouw en drie jonge kinderen, die moet ik achterlaten…"

Ten tijde van de Nieuwjaarsbrand waren ze nog geen stel, Johan en Hilda. Dat gebeurde even daarna en meteen mocht Hilda kennismaken met de passie van haar vriend. ,,Ik ben bij de brandweer gegaan om branden te blussen en hulp te verlenen aan mensen die daar behoefte aan hebben. Zoals ik dat later deed bij de KNRM, de burgerharthulp en EHBO.” Hilda: ,,Hij wilde graag hulp verlenen aan mensen, een menselijk doel hebben in het leven. Hij zal niet voor het Operakoor gaan staan”, glimlacht ze. Johan knikt: ,,Nee, ik ben geen maestro.”
,,Bij de brandweer heb je zo’n hechte groep”, vervolgt hij. Hilda: ,,Johan ging als eerste van de Edamse brandweer bij andere hulpverlenende instanties aan de gang en trok vervolgens collega’s mee.” Johan: ,,Bij Burgerharthulp (getrainde vrijwilligers die ook op een 112-melding af gaan en zo binnen zes minuten een persoon kunnen reanimeren met behulp van de Automatische Externe Defibrillator, red.) gaat het inderdaad voor tachtig procent om brandweerlieden.”
Zijn kinderen – inmiddels 16, 14 en 11 jaar – groeiden op met ‘de pieper’. Hilda: ,,Pa is vaak weg, ze weten niet beter. Andere vaders gaan met hun zoon naar ‘de voetbal’. Pa was ook bij ‘de voetbal’, maar dan met een hesje aan. Het gaat hem om iets voor een ander te kunnen betekenen.” Johan: ,,Het is dankbaar werk.”
Dat wil hij ook meegeven aan zijn kinderen, aan andere mensen. ,,Probeer klaar te staan voor een ander, dat wil ik iedereen wel meegeven.” Hilda: ,,De vrijwilliger gaat uitsterven, dat merken instanties, dat merken verenigingen. Op het nieuws hoor je dat iedereen meer moet gaan werken om de economie beter te krijgen. Dat zal het vrijwilligersbestand ook geen goed doen.”
Zijn zus Margriet komt binnen. En haalt nog even de bevlogenheid aan, van het kind van toen. ,,Alles wat met zwaailichten te maken had, trok hem. Johan sprong over de tafel heen als de pieper ging. Dát ging altijd voor. Hij had zeker wel aandacht voor zijn omgeving, maar als er een melding was... De brandweerkazerne was dicht bij waar we woonden, dus dan was hij bijna altijd als eerste. En ik hoorde hem nooit over de nare dingen die hij meemaakte. Nog geen traan heb ik gezien.”
Johan kijkt zijn zus aan. ,,Daarom zal het niet meevallen, om eerdaags te zeggen ‘ik stop er mee…’”
Even valt er een stilte. Hij voelt dat het einde nadert. Zomaar. Zo snel. ,,Dat begon rond oud en nieuw met een hoestje.” Hilda: ,,Later dachten we aan een longontsteking, maar al snel zagen ze dat er vocht achter een long zat en was er het vermoeden dat er meer aan de hand was. Op 30 januari kregen we te horen dat het kanker was en ook niet te genezen. We gingen voor het ‘rekken’ met immuuntherapie, maar de tijd heeft ons ingehaald, want het was zo agressief, dat niets hielp.”
Johan: ,,Het voelt als onacceptabel. Waarom ik nou? Dat dacht ik wel in het begin. Waarom niet iemand van 98 jaar uit het bejaardentehuis? Ik wil nog dertig jaar door. Lekker tot m’n pensioen op de kraan bij Mick werken. En dan nog tien jaar van mijn pensioen genieten, daarna mogen ze mij halen. Maar niet nu al. Want ik heb een vrouw en drie jonge kinderen, die moet ik achterlaten. Ik moet alles achterlaten. En dan denk je, hoe gaat het hier, als ik er niet meer ben? Redden ze het…?”
Hilda is de sterke vrouw aan zijn zijde. ,,Je zal het wel móeten accepteren, want het staat voor de deur.” Johan: ,,Je wilt er tegen vechten, maar elke keer als we het ziekenhuis verlieten en we wisten wat over de situatie, dan, voordat we thuis waren, was het al een paar streepjes verder.” Hilda: ,,De enige zekerheid die we kregen, was dat het een aflopende zaak was.” Johan: ,,Dat het niet te genezen is. Dan gaat het om hoe sterk je bent. In de dagen naar de uitreiking van de onderscheiding werd ik echt ziek. ‘Als het zo moet, stop ik er mee’, dacht ik. Ik werd opgenomen in het ziekenhuis en kreeg een morfinepomp, zodat ik zelf de hoeveelheid kan opschroeven. En dat heb ik al een paar keer gedaan, om de pijn te onderdrukken. Dan voel ik me wat lekkerder, maar in werkelijkheid is dat natuurlijk niet zo. Want die troep zorgt ook weer voor bijwerkingen.”

Hilda: ,,Het leek er op dat hij die maandag niet aanwezig kon zijn, dat is gelukkig toch gelukt. Maar het is een spiraal die naar beneden gaat, want je moet steeds weer inleveren. En ook snel achter elkaar. Toen het over ‘rekken’ ging, dacht je van tien jaar, of vier jaar. Of misschien een jaar? Maar op een gegeven moment denk je dat het om maanden gaat. Dan moet je realistisch zijn. Ook naar de kinderen toe.” Johan: ,,En dan kom je weer in die fase van dat het onacceptabel is. Maandag heb ik hals over kop een lintje gekregen. Dat was de kers op de taart. Dat was het enige lichtpuntje tot nu toe. Alleen kan ik er niet lang van genieten.”

Levensbelang
Hij heeft bij leven wel zijn voetafdruk achtergelaten, voor sommige overlevenden zelfs een onuitwisbare indruk. ,,Er zullen veel mensen zeggen ‘oh ja, hij heeft mij nog geholpen toen ik er bijna niet meer was’.” Als de pieper ging, of de melding van 112 binnenkwam, liet hij alles vallen. Hilda: ,,Soms zei hij niet eens ‘ik moet weg voor een reanimatie’, dan was hij opeens vertrokken…” Johan: ,,Het gaat om die eerste zes minuten… voordat de ambulance er is. Die zijn van levensbelang. We spraken laatst een arts en die zei dat je Europees gezien het beste ‘een hartjager’ kan krijgen in Edam-Volendam, hier zijn we met Burgerharthulp het snelst aanwezig, Dat is mede omdat 85% van de brandweer hulpverlener is; die zetten altijd een stap harder en nemen andere risico’s, omdat we ingewijd zijn. Die rijden met een bepaalde drang op de weg.”
Hilda knikt: ,,Dan durf je ook niet ernaast te zitten, als de pieper is gegaan en ze naar de locatie sjezen.” Johan: ,,Ook als we ergens zijn, met een kar boodschappen door de supermarkt lopen, dan zou ze pech hebben. Als die pieper gaat, dan zie ik je zo wel weer.” En zijn vrouw? ,,Ik ga er van uit dat het goed zit”, knipoogt hij. ,,Het is ook een kick, om over de kassa’s heen te vliegen, om zo snel mogelijk bij de brand te zijn. Dan was het voor Hilda onzeker of ze vijf minuten moest wachten of drie uur. Het gebeurde wel eens, dan ging de pieper en zat ze naast me in de auto. Dan wilde ze wat zeggen en reageerde ik met ‘hou nou even je bek, ik rijd…’ Ja… dan zit je in een modus”, verontschuldigt hij zich. ,,Ik móet daar naar toe, dus dan moet iedereen stil houden.” Zijn zus: ,,Dan had je aan mij de verkeerde gehad.” Johan countert terug: ,,Nou, je had mooi uit de auto gekund. Ik kan niet eerst het gezin gaan afzetten en dan naar de locatie gaan. Dát zijn net die zes minuten…”

,,Terwijl hij met andere dingen niet zo vlot is”, merkt zijn zus op. ,,Onze moeder gaf aan hem het tegeltje: ‘Stel niet uit tot morgen wat je vandaag kunt doen’. Dus als die pieper gaat, gaat er écht wat aan bij hem.” Hilda: ,,Dan is het een blinde vlek. Maar vanaf 2012 hebben ze hier met Burgerharthulp wel tussen de 100 en 150 reanimaties gedaan.” Margriet: ,,Het is een geoliede trein. Bij de melding gaat Johan meteen naar de buurvrouw die achter hem woont, met de AED-tas, dan halen ze hulpverlener nummer drie en vier op en gaan heen. Zo hebben ze het leven gered van menigeen. Ook daar praat hij niet over. Hij doet, hij handelt. En doet het niet voor dat schouderklopje.”

"Als je geen fouten maakt, dan heb je over twintig jaar niets meer om over te lachen"

Hilda: ,,Klaar staan voor een ander, daar word je zelf ook gelukkiger van. Het heeft hem veel voldoening gebracht. Of het nou het tot leven wekken van een mens was, of een poes uit de boom halen.” En mocht hij ooit terugkeren? Johan: ,,Hier? Ik vind het best. Als brandweerman? Dat zien we dán wel. Niet als vrouwtjeseend in ieder geval. Dan wordt je kop onder water geduwd. Als het hiernamaals niet goed was geweest, was iedereen al lang terug gekomen. Ik sta daar niet zoveel bij stil. Moet ik ook niet doen.”
Hilda kijkt haar man aan: ,,Als je terugkijkt op je leven, had je dan dingen anders willen doen?” Johan: ,,Als je alles van tevoren weet, kun je voor een dubbeltje de wereld rond. Maar ik ben hier ver zat. Tuurlijk zijn er dingen die je dan iets anders of beter zou doen. Maar gelukkig is niemand perfect. Als je geen fouten maakt, dan heb je over twintig jaar niets meer om over te lachen. Dat zeggen we bij de brandweer ook altijd. De jongere generaties liggen nu krom om de dingen die wij twintig jaar geleden deden.”

Iets minder dan twintig jaar geleden was hij in diepe rouw. In 2006 overleed zijn maat Jeroen Kemper, ook ten gevolge van kanker. ,,Destijds bleek ik zelf ook kanker te hebben. Die diagnose, non-Hodgkin, kreeg ik een dag voordat Jeroen werd begraven. Een dag later droeg ik samen met de andere vrienden de kist waarin hij lag. Ik leefde zelf in heel veel onzekerheid. Gelukkig ging die kanker weg en genas ik.” Zus Margriet krijgt een glimlach op haar gezicht: ,,Die twee hebben zoveel rottigheid uitgehaald.” Johan: ,,Ik moet nu vaak aan Jeroen denken. Dan denk ik, als ik hier niet meer ben over een paar weken, wie zie ik dan? Kom ik hem dan tegen en kan ik zeggen: hé ouwe kut. Ik hoop dan een seintje te kunnen geven aan de mensen hier beneden, als het zo ver is.”
Hij staart even voor zich uit. ,,Zoveel onzekerheid en dan ben je nog maar 50 jaar. Je vraagt je nog zoveel dingen af. De rouwkaart en de grafsteen zijn al uitgekozen, de mensen die de kist moeten gaan dragen ook, dat doen de brandweerjongens.” Alles is geregisseerd. ,,Het streven is, dat als het afgelopen is, dat de mensen zullen zeggen: het is mooi. Ik word hier opgehaald met een open brandweerauto, dan gaan we vanaf hier naar de Vincentius-kerk toe, daar worden wat liedjes gedraaid, er zijn sprekers, er is muziek als ik word weggedragen naar het graf. Na afloop is er een koppie bij ‘Boetie’ in De Jozef. En dan is het aan Hilda, of het nog een plakje cake wordt, of een biertje…” Hij vertelt het alsof hij er bij gaat zijn. ,,Zo voelt het ook. Ook al weet ik dat ik er niet bij ga zijn.”

,,En ik kom al dichter bij dat ene moment.” De kinderen worden meegenomen in het proces. Hilda: ,,Ze weten dat papa binnenkort kan komen te overlijden. Dat is moeilijk om onder ogen te zien. We nemen ze er in mee, maar ze willen het ook een beetje wegduwen.” Ook voor de brandweer en collega hulpverleners zal het een gemis worden. Hilda: ,,De jonge generatie liep met hem weg.” Margriet: ,,Voor al deze mensen is het ook een hard gelag.” Johan: ,,Een niet veel voorkomende impact.”

Hij kijkt naar buiten. ,,Met slecht weer kun je niet even naar buiten. Ik hoop dat het weer beter wordt, dat ik gewoon even tien minuten in de zon kan zitten. In plaats van de hele dag in huis met die muffe medicatielucht.” Hij telt niet af, hij ontvangt wat hem nog wordt gegeven. Mijmerend: ,,De brandweerauto en de kraan, dat was mijn trots…” Trots is zijn naaste omgeving, trots is de gemeenschap, op wat Johan Buijs deed, niet voor zichzelf, maar voor een ander.