Medici zien jongeren van Nieuwjaarsbrand als rolmodellen

Band voor het leven

De Clerck, opgeleid bij de Special Forces en Officier binnen het militaire brandwonden- en crisiscentrum van Neder-over-Heembeek in Brussel, was destijds 34 jaar. Het was zijn eerste event als Hoofd Triage. ,,Ik was net afgestudeerd op het onderdeel rampen- en crisismanagement en het was destijds mijn allereerste wacht, onder het BABI-plan: Belgian Association for Burn Injuries. Wij zagen in België wat er aan de hand was in Volendam. En vroegen ons vanaf zeven uur ’s morgens af of de Nederlanders om hulp zouden vragen. Om elf uur kwam de eerste hulpvraag en vanaf dat moment is het heel snel gegaan.”
,,Omdat de hoger gerangeerde personen, zoals de kolonels, op de eerste dag van het nieuwe jaar lastig bereikbaar waren, lag alle verantwoordelijkheid bij ons en moesten wij snel beslissingen nemen. Dat werd ons naderhand niet helemaal in dank afgenomen, want wij hebben veel kostbare bronnen gemobiliseerd, zoals de helikopters. Daar is volgens het plan eerst overleg voor nodig, maar die tijd was er niet. We wisten vanuit BABI hoeveel bedden er normaliter in elk Belgische brandwondencentrum beschikbaar waren, op intensive en medium care. Tijdens de belronde werden de centra, zoals Brussel, Luik, Gent, Antwerpen en Charleroi op de hoogte gebracht van de situatie in Volendam en we vroegen hoeveel patiënten zij konden opnemen. Je moet immers altijd reserve inbouwen in geval van eventuele calamiteit in België.”
,,Er was ons al duidelijk geworden dat enkele jongeren reeds waren overleden en in die nacht heeft het Nederlandse Triageteam hele zware beslissingen moeten nemen, over welke patiënten nog kans maakten en mochten worden geëvacueerd. Dat is keimoeilijk. Ik ben daarna zelf bij rampen geweest, waar we die triage wel zelf hebben moeten doen. Je hanteert een bepaalde methodologie en vervolgens moet je een beslissing nemen.”

‘Op Schiphol werd
een hangar ingericht
als medische post voor
de Volendamse jongeren’

,,Bij het onderzoeken hoe we logistiek de patiënten zo snel als mogelijk naar België en het Duitse Aken konden transporteren, moesten de helikopters – aanvankelijk één en uiteindelijk drie – vanuit Koksijde komen. In overleg met Nederland werd er een vliegtuighangar van MartinAir op Schiphol ter beschikking gesteld voor het inrichtingen van een medische post. Bij aankomst troffen we een open ruimte aan, die opgewarmd werd. Brancards en zuurstofapparatuur werden geplaatst, vervolgens zijn de ziekenhuizen gecontacteerd, om aan te geven dat we klaar waren om patiënten te ontvangen.”
Omdat het hartje winter was, wachtte een extra uitdaging. ,,Vanwege de kou moesten we echt ‘spelen’ met de toegangsdeuren. Er werd een soort speciale toegang gecreëerd om de warmte niet te laten ontsnappen, want de huid van de patiënt is weggebrand, waardoor het lichaam de temperatuur niet meer zelf kan regelen, dat moesten wij in handen nemen.”
,,We werkten met timeslots en elke keer wanneer een ambulance vanuit een Nederlands ziekenhuis arriveerde bij de medische post, moest de patiënt van de ene op de andere brancard worden gelegd, gestabiliseerd en dan in de helikopter – die vlak aan de deur stond – worden overgelegd. Initieel namen we nooit meer dan één patiënt mee, maar die dag gingen we noodgedwongen naar het maximale van drie per heli.”
,,We geraakten moeilijk aan personeel, dus ik vloog mee met de eerste helikopter, naar Gent. Daar hebben we drie patiënten gebracht, vervolgens gingen we terug naar Schiphol. Daarna naar Luik en weer terug en onderwijl vlogen de andere helikopters naar andere bestemmingen en was er continue radioverkeer in de lucht met het crisisteam aan de grond.”
,,Toen arriveerden Kwakman en Snoek op Schiphol”, kan de Belg, denkend aan wat hij jaren later met de twee jongens doormaakte, een lach niet onderdrukken. ,,Maar allez, dat was effekes wat anders, hoe slecht die mannen er aan toe waren. Je werkt op adrenaline, dus ge weet wat ge moet doen. Maar met Tom hadden we grote problemen, zijn hartslag viel steeds stil, telkens als we hem naar de heli wilden vervoeren. We hebben hem drie keer moeten reanimeren. Uiteindelijk moesten we besluiten om beide jongens met de ambulance, onder politiebegeleiding naar Brussel te vervoeren. Zelf ben ik in de lege heli gestapt om ze achterna te reizen naar Brussel.”

Verder dan reguliere
,,Je zit in de helikopter, maar via de radio hoor je wat er in de verschillende ziekenhuis gebeurt, dat men overal in rep en roer is. In Brussel (zijn eigen basis, red,) werd alles in gereedheid gebracht voor de komst van Tom Kwakman, Lou Snoek en Maria Veerman.”
Omdat het aangezicht van de eerste twee zwaar was aangetast, werd gekozen voor een innovatieve behandeling, met Integra. ,,Voor die transplantatie moest huid overkomen uit Amerika, zij waren de tweede en derde brandwondenpatiënt ter wereld die daar mee belegd werden. De eerste persoon was een Belgische gevangene, die in zijn cel brand had gesticht. Na zijn behandeling ging hij terug naar de gevangenis om zijn straf uit te zitten. Toen hij vrijkwam, stond hij een dag later op de stoep van ons militair hospitaal, om te bedanken. Maar niemand herkende hem, het was namelijk enige tijd later…”
Voor De Clerck was de Nieuwjaarsbrand in Volendam de eerste ervaring met een omvangrijke ramp. ,,Negen maanden later vlogen er twee vliegtuigen in de Twin Towers van New York en daar ben ik ook naar toe gestuurd. Wat op 1 januari 2001 begon, is eigenlijk nooit gestopt. En je neemt van alle gebeurtennissen iets mee.”
In het bijstaan van de Volendamse patiënten gingen de Belgen tijdens de overlevingstocht verder dan het reguliere. De Clerck, die, toen de Volendammers in coma verbleven werkte aan de mobiliteit van hun spieren, had eerder landgenoot Koen de Blauw behandeld. ,,Met onze militaire groep hadden wij eens de Mont Blanc beklommen en we besloten Koen, als eindpunt van zijn revalidatie, een keer mee te nemen naar die zelfde bergtop. Dat werd een motivatie en die stimulans droegen we over op Lou, Tom en Maria.”
,,Ik weet nog de dag dat Tom van intensive naar medium care ging. Als hem dat zou lukken, dan zou ik te voet van thuis naar het katholieke bedevaartsoord Scherpenheuvel gaan. Na drie maanden lukte het hem en op die dag ben ik de 40 kilometer gaan lopen. Om een paar kaarsen op te steken. Ik ben wel met de trein terug gegaan. Allez, niet te veel van het goede hè. Maar inderdaad, wij dagen als militairen graag onszelf graag uit, maar ook de patiënten.”

‘Als Tom Kwakman naar
medium care zou gaan,
zou ik 40 km naar
een bedevaartsoord wandelen’

Tom Kwakman lag een half jaar in het Brusselse hospitaal. ,,Tom kende tijdens zijn lange revalidatie talrijke dieptes en daarom besloten we Koen de Blauw bij hem te plaatsen, om in gesprek te gaan. Om te vertellen wat hij nog kon, ondanks zijn brandwonden. Vlak daarvoor was Koen eerst met de ouders gaan praten. Zij hadden ook 1001 vragen. In het restaurant trok hij al zijn kleren uit, om te laten zien waar het eindigt en hoe mobiel hij nog is, dat hij weer voetbalde, een eigen bedrijfje was begonnen en met ons mee klom. Hij was de juiste persoon en heeft dat voor meerdere patiënten gedaan. Dat zijn momenten waarbij het net even verder gaat dan wat hulpverleners als doktoren en verpleegkundigen kunnen bereiken.”
De Clerck en enkele chirurgen en militaire maatjes trokken naderhand ook met Kwakman en Snoek, als eindpunt van hun revalidatietraject twee keer het Mont Blanc-gebied in, om tien jaar na de Nieuwjaarsbrand zelfs de top van de Kilimanjaro te beklimmen. Een expeditie waarbij destijds ook dorpsgenote Marga Smit, die in Beverwijk was opgenomen, werd meegenomen.
,,Tom is misschien een mirakel. Maar in de eerste weken hing van alle drie het leven aan een zijden draadje. Vanuit de reserves, door hun veerkracht, wil en doorzettingsvermogen, zijn ze die levensbedreigende periode doorgekomen. Dat geldt voor meerdere van hun dorpsgenoten. Velen hebben inmiddels zelf kinderen en die nieuwe generaties zullen zien en horen wat deze mensen hebben meegemaakt en dat ze doorzetters zijn. En ze weten dat ze van ver komen.”
,,Twee maanden geleden heb ik nog naar de Kilimanjaro-documentaire gekeken: de interviews met die drie en wat ze daar in zeggen, dat is veel om over na te denken. Als de kinderen van de Volendamse getroffenen dat gaan zien en gaan begrijpen, dan gaan ze hun vader en moeder als voorbeeld nemen en er heel wat uit putten.”

Rotsvast
,,Iedereen kan van deze groep mensen en van hun veerkracht leren. Zij, in ieder geval het gros, zullen anders en sterker staan tegenover welke crisis dan ook. Daar ben ik rotsvast van overtuigd.”
De Belgen hebben hun expertise in het afgelopen decennium ingezet in ontwikkelingslanden en de Volendammers bewijzen waar gevraagd een wederdienst aan hun redders. De Clerck: ,,We zijn met dezelfde ploeg chirurgen waarmee we ook de beklimmingen doen, als NGO Flame, een brandwonden- en rampencentrum begonnen in Burkina Faso. Tom heeft dat centrum als architect uitgetekend en we willen nu hetzelfde realiseren in Kinshasa, de Democratische Republiek Congo. Lou geeft ons morele steun als we die nodig hebben. Zij zijn er sterk uit gekomen, maar wij ook.”
Er groeide een band voor het leven. ,,Tuurlijk zijn het heftige beelden die je moet zien te managen als mens, ik herinner me echt wel hoe zij binnenkwamen. Wij waren wel iets gewend van brandwondenpatiënten, maar dit waren kinderen. Ook al ken je ze niet, dat doet iets met je. Wij hebben ze verzorgd en daarna gemonitord, bij elkaar hun gehele evolutie, van dichtbij meegemaakt en waar je normaal gesproken in een patiënt-hulpverlener-relatie niet teveel vrienden mag worden, is die vriendschap uit deze situatie wel ontstaan. We ondersteunen elkaar daar waar nodig. Tom is al eens eerder terug gekomen voor operaties en als ze last krijgen van bijvoorbeeld de gewrichten, zien we elkaar weer. De ramp an sich was een unieke ervaring, maar ook wat daarna is gebeurd. Onze chirurgen hebben ook nog steeds contact met de brandwondencentra in Nederland.”

‘Waar je normaal
gesproken in een
patiënt-hulp-
verlener-relatie
niet teveel vrienden
mag worden, is die
vriendschap uit deze
situatie wel ontstaan’

De Clerck is al jaren mede werkzaam bij (de) Philips (Foundation). ,,Het heeft ons ervaring en energie gegeven. Beelden van de Kilimanjaro-documentaire werden door Philips gebruikt voor marketing-doeleinden. Om te laten zien waar vandaan ze komen en wat ze hebben bereikt. En nog steeds, zo’n vier keer per jaar, stuur ik die fragmenten door naar collega’s. Dat geeft ons inspiratie om verder te gaan. Ik werk voor Philips veel in Afrika en implementeer moeder- en kindprogramma’s in de Republiek Congo, samen met de Verenigde Naties. De veerkracht die ik toen van dichtbij heb mogen ervaren, draag ik mee en draag ik over, waar ik sindsdien kom.”
,,In de coronatijd heeft de baas van de Philips Foundation vijf veldhospitalen op verschillende continenten laten plaatsen. De ervaring die ik mede heb opgedaan met het Nederlands hulpverleningssysteem van twintig jaar terug, is mij dit jaar weer van pas gekomen tijdens de implementatie van de veldziekenhuizen. Twee in Italië, één in de Democratische Republiek Congo, één Libanon en er gaat er nu één naar Aruba. De relaties en banden die we hebben opgedaan met Volendam en de Nederlandse gezondheidsautoriteiten, daar leer je van, dat neem je mee en komt nog altijd van pas.”
,,Lou, Tom, Maria, Marga en de anderen, ze hebben een voorbeeldfunctie, daarom is het zo goed dat enkele betrokkenen op het podium gaan vertellen tijdens ‘Volendam Spreekt’, daar heb ik over gelezen.” Glimlachend: ,,En als ze nog eens een zotte gedachte hebben, voor een klimavontuur, dan zijn wij er ook weer bij.”

Bezoek aan De Hemel
Het is voor betrokkenen mogelijk om onder begeleiding, op afspraak en onder voorwaarden, Café de Hemel te bezoeken.
Als u dat wilt, kunt u via het contactformulier op de website www.hemeltjevolendam.nl uw aanvraag indienen.

Luisterend oor nodig?
Voor sommige slachtoffers/nabestaanden van de Nieuwjaarsbrand betekenen alle ontwikkelingen van dit moment dat oude herinneringen en beelden zich opdringen.
Ook het feit dat het coronavirus ons land in zijn greep houdt heeft het leven van veel inwoners ingrijpend veranderd. Dit alles kan weer onrust en spanning veroorzaken. Vaak kunnen adviezen of tips en een luisterend oor je weer verder helpen.
Heb je behoefte aan contact met een hulpverlener, dan kun je contact opnemen met het ARQ Contactpunt op: (088) 330 5500 tussen 08.30- 17.00 uur. Dit ARQ Contactpunt biedt slachtoffers, nabestaanden en hulpverleners van de Nieuwjaarsbrand, die behoefte hebben aan extra ondersteuning, een professioneel luisterend oor.

Foto: Luc de Clerck tussen Tom Kwakman (voor) en Lou Snoek tijdens de Mont Blanc expeditie.

Foto: 01-01-01. Luc de Clerck (rechts) ontfermt zich in de helikopter over twee Volendamse brandwondenpatiënten, die naar België worden geëvacueerd.