NSB-dochter openbaart familietrauma

Gedachten en ondervindingen van de dochter van een NSB’er

De gevolgen van het oorlogsverleden van de daders zijn ook voor hun kinderen van betekenis. Dat is helaas een herkenbaar onderwerp voor mij. Het heeft mij als familiegeheim mijn hele leven achtervolgd. Hoewel, of juist omdat mijn vader er met ons kinderen nooit over heeft willen spreken. Mijn moeder heeft er ons minimaal over verteld. Ik ben eind juli 1944 in Edam geboren, mijn vader Herman van Gastel was hier als NSB’er hoofd van de Landwacht. Op ‘Dolle Dinsdag’, zoals ik later heb begrepen, zijn mijn ouders naar Duitsland gevlucht. Over de reden waarom mijn vader niet meer naar Nederland terug ‘kon’, werd bij ons thuis nooit gesproken. Wel heeft hij herhaaldelijk via een advocaat geprobeerd zijn ‘zaak’ vanuit Duitsland te regelen, maar zonder succes. 1967 is hij naar Nederland teruggekeerd, na een rusteloos en mislukt leven. Kort daarna is hij overleden. Hij heeft dus nooit terecht gestaan voor de gebeurtenissen in Edam waarvoor hij verantwoordelijk is geweest tijdens de Tweede Wereldoorlog. De impact hiervan is desastreus geweest voor zijn leven, maar ook voor dat van ons kinderen. Ondanks dat wij er helemaal niets mee te maken hadden.

Pas vele jaren later heb ik in het CABR in Den Haag inzage kunnen nemen in zijn dossier, en ben te weten gekomen wat hem ten laste gelegd werd. Voornamelijk de aanhouding en daaropvolgende dood in november 1944 van dhr. Korver in het KZ Neuengamme, alsook de actieve vervolging van Joodse burgers en onderduikers. Een diepe schok voor mij. Des te meer omdat ik begreep dat een Joods echtpaar op herhaaldelijk aandringen van burgemeester Van Baar gedwongen werd om hun huis aan het Jonkerlaantje 34 te verlaten, zodat mijn ouders daar hun intrek konden nemen. Mijn zus is er in 1943 geboren en ik een jaar later. Op wonderbaarlijke wijze heeft het Joodse echtpaar door actieve hulp van het Edammer verzet kunnen onderduiken en heeft het de oorlog overleefd. Vlak bij dit huis, voor nummer 38, ligt een ‘Stolperstein’ ter herinnering aan het echtpaar Kaufmann. Het verwerken en accepteren van deze gebeurtenissen onder de verantwoordelijkheid van mijn vader hebben mij heel wat inspanning en energie gekost. Ik begreep nu ook terugblikkend waar die onverklaarbare gevoelens van schuld en schaamte vandaan kwamen waar ik mijn hele leven onder had geleden.

Des te schokkender vind ik de houding van burgemeester Van Baar, zoals blijkt uit talrijke documenten. Met onderdanige vlijt probeerde hij kennelijk de bezetter zo veel mogelijk van dienst te zijn, zonder gewetenswroeging wat betreft de gevolgen daarvan. Collaboratie zonder officieel partij te kiezen. Dat hij zich bij de naderende bevrijding als verzetsstrijder uitte mag dan ook niet verbazen. Zoals destijds vele opportunisten in zijn situatie.

Wat de heer Van Baar betreft vind ik bijzonder stuitend dat hij na de oorlog niet alleen zijn loopbaan rustig kon voortzetten, maar dat hij zelfs carrière kon maken, alsof er niets gebeurd was. En dat zijn naam op eigen voorstel uiteindelijk permanent met de gemeente Edam-Volendam verbonden blijft. Een belediging voor alle burgers van Edam die tijdens de oorlog slachtoffer werden van zijn bewind.

Er zijn stemmen die ervoor pleiten om het verleden te laten rusten. Ik heb helaas aan eigen lijf ervaren dat het verleden zich niet zo makkelijk laat afwerpen. Het is noodzakelijk dit verleden onder ogen te zien om duidelijkheid te scheppen, óók voor de toekomstige generaties. Zelfs als dit slechts symbolisch is: helderheid bij een verhaal dat niet klopt en er een punt achter zetten.

Is het gepast dat een lange straat in Volendam de naam draagt van een foute meneer? Het zou Edam-Volendam sieren als haar inwoners kiezen voor een straatnaam die vertegenwoordigt waar zij voor staan.

Marianne
Bombois-Van Gastel
Riedisheim (Frankrijk)